C.H.P. 1940 KONGRE DİLEKLERİNDE ÜNYE

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Cumhuriyet Halk Partisi’nce (C.H.P.) 1941 yılında bastırılan 694 sayfalık Kongre Dilekleri kitabı;¹ CHP’nin 1940 senesi Vilâyet Kongreleri’nde tesbit edilen dileklerden, tâkipleri Genel Sekreterliğe ve yapılmaları Merkez’e ait olanların ve bunlara dair cereyan eden muhabereler neticesinde alınan cevapların bir araya gelmesinden vücut bulmuştur.

Türkiye’de Tek Parti Dönemi’nde CHP’nin uygulamalarından biri olan Dilek Sistemi, 1939 CHP V. Büyük Kurultayı’nda görüşülen dilek ve isteklerdir. Parti – devlet bütünleşmesinin bir göstergesi olarak ele alınıp değerlendirilen Dilek Sistemi, işlerliği tartışmalı olmakla birlikte, Tek Parti Dönemi’nde, katılımcı demokrasinin yaşatılma çabası ve küçük çapta da olsa bir demokrasi plâtformu oluşturması açısından, demokrasiye geçiş hazırlığı olarak değerlendirilebilir.²

Kitabın Birinci Kısmı; kongrelerce kabul edilmiş bulunan dilekleri ve bu dileklerin ilgili oldukları vekâletlerle dairelerden (umum müdürlükler, bankalar ve sair müesseseler) alınan cevapları ve bu vilâyetlere ait dileklerin hülâsalarını gösteren cetvelleri ihtiva etmektedir.

O dönemde C.H.P. Genel Başkanı İsmet İNÖNÜ aynı zamanda Reisicumhur (Cumhurbaşkanı) ve Refik SAYDAM da Başvekil’dir (Başbakan). Sayın İsmet İNÖNÜ’nün Üsnomal Büyük Kurultayı’nda irad buyurdukları tarihî nutukta “DİLEK” mevzuiyle ilgili olarak verdikleri kıymetli direktiflerden bazı cümleler şöyle idi : Şikâyet ve dileğin, bir defada ve bir lâhzada tatmin edilmesi, şimdiye kadar hiçbir millete nasip olmadı ve nasip olmayacaktır. Ancak şikâyet ve dilekle hülâsa olunan milletin amelî arzusu, hiçbir teşkilâtta, bizim Partimizin sinesinde olduğu kadar esas tutulmamıştır.

Ordu Vilâyeti dileklerinin umumî yekûnu 46’dır. Merkez Kazası 19 dilek, Ünye Kazası 9, Mesudiye Kazası 9, Fatsa Kazası 5 ve Gölköy Kazası 4 dilekten müteşekkildir. Ünye Kazası dilekleri D. 19 – D.27 sıralamasında şu şekilde cevaplandırılmıştır : (sh. 570)

1. 19 – Pamuklu ve yünlü mensucatın halka ve bilhassa köylüye daha ucuza mal edilmesi. (İktisat ve Ticaret Vekâletleri’ne)
2. 19 – Pamuklu ve yünlü mensucat fiatlarının gayri tabiî şekilde artmamasına ve mâkul had dahilinde kalmasına Vekâletimizce itina edilmektedir. (İktisat Vekâleti) / İplik ve manifatura fiatları, Vekâletimizce tespit olunarak Fiat Mürakabe Komisyonlarına tevdi edilmiş olmakla, kazalarda da bu gibi malların perakende fiatlarının tespit ve kontrolü hususunda Fiat Mürakabe Komisyonlarına gereken talimat verilmiştir. İplik ve manifatura fiatlarının tespitinde maliyetler dikkatli olarak tespit olunmuş ve müstehlikin menfaati daima göz önünde tutulmuştur. (Ticaret Vekâleti) (sh. 570)
3. 20 – Mahsulü noksan olan köylere Hükûmet tarafından zahire verilmesi. (Ziraat Vekâleti’ne ve Ziraat Bankası’na)
4. 20 – Vekâletimizce Ünye’ye 32, Göle’ye 25 ton ki cem’an 57 ton tohumluk buğday 27/2/1941 tarihinde tahsis ve tevzi edilmiştir. (Ziraat Vekâleti) / Bu kazada, Ziraat Vekâleti’nden verilen tahsis emri üzerine, tohumluk buğday tevziatı yapılmıştır. (Ziraat Bankası) (sh. 570)
5. 21 – Sıtma Mücadelesi’ne ithal edilmiyen köylerimizin de bu teşkilâttan istifade ettirilmesi. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti’ne)
6. 21 – Ünye Kazası’nın Sıtma Mücadelesi haricindeki köylerinin de mücadele altına alınmasına kadro ve tahsisat müsait bulunmamaktadır. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti)
7. 22 – Yeni Avrupa buğdayından köylüye tohumluk verilmesi. (Ziraat Vekâleti’ne ve Ziraat Bankası’na)
8. 22 – Ordu deneme tarlalarında istihsal edilen (Bintane) buğdayı, esasen her sene bölge çiftçisine tevzi edilmektedir. (Ziraat Vekâleti) / Bu nevi Avrupa buğdayı çiftçiler tarafından bizzat veya alâkalı Ziraat Teşkilâtı merifetiyle tedarik ve celbedildiği takdirde, tevziat işinin müessesemizce memnuniyetle yapılacağı derkârdır. (Ziraat Bankası) (sh. 570)
9. 23 – Metruk Saray Câmii’nin yaptırılması. (Vakıflar Umum Müdürlüğü’ne)
10. 23 – Saray Câmii’nin tamiri Umum Müdürlüğümüzce de matlup ise de tahsisatın müsaadesizliği dolayısiyle, bu hususta ehemmiyet ve sıra gözetilerek muntazam bir plânla çalışılmakta olduğundan, şimdilik bunun tamiri kabil olamamaktadır. (Vakıflar Umum Müdürlüğü) (sh. 571)
11. 24 – Nüfusu mektumenin cezasız olarak kütüğüne kaydı. (Dahiliye Vekâleti’ne)
12. 24 – Gizli nüfusların cezasız olarak tescilleri yeniden bir kanun neşrine bağlıdır. Kayıt harici kalıp Nüfus İdaresi’ne müracaat eden her şahsın İdare Heyeti’nce mutlaka tecziyesi icap etmez. Bunun esbabı tahkik ve tetkik olunarak mazur görülenlerle görülmiyenlerin tefriki lâzımdır. Bu takdirde bilâ özür kanunî müddet içinde kendisini veya çocuğunu nüfusa tescil ettirmemiş olanların tecziyeleri tabiîdir. (Dahiliye Vekâleti) (sh. 571)
13. 25 – Karakuş Nahiyesi’nin kazaya olan uzaklığı ve nüfusu kesâfeti göz önünde tutularak, nahiyeye bir Hükûmet doktoru ve bir ebe verilmesinin temini. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti’ne)
14. 25 – Hükûmet etıbbası kadrosu, ancak kazalara tabip tayinine müsaittir. Kadro tezyit edilmedikçe nahiyelere tabip tayinine ve hali hazırda da kadronun tezyidine imkân görülememektedir. Bu itibarla Ünye’nin Karakuş Nahiyesi’ne tabip tayini kabil olmamaktadır. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti) (sh. 571)
15. 26 – Şose üzerinde bulunan Karakuş Nahiyesi’nde bir postahane açılması. (Münakalât Vekâleti’ne)
16. 26 – Ünye’nin Karakuş Nahiyesi’nde açılacak merkezin temin edeceği varidatla, ihtiyar olunacak masrafın kapatılamıyacağı anlaşılmış ve malzeme ve kadro kifayetsizliğinden bu nahiyede merkez açılmasına halen imkân görülememiştir. (Münakalât Vekâleti) (sh. 571)
17. 27 – Karakuş Nahiye merkezi’nde bir frengi mücadelesi mevcut ise de evvelce yapılan taramada bu mıntakada tarama mücadelesinin gayesini anlamıyan ve taramadan kaçan bir çok hasta mevcut olduğundan, mütehassıs marifetiyle yeniden tarama yapılarak bu hastaların tedavileri. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti’ne)
18. 27 – Ünye Kazası’nda Karakuş Nahiyesi de dahil olmak üzere hali hazırda frengi mücadele teşkilâtı mevcuttur. 1936 ve 1937 senelerinde kazanın Karakuş Nahiyesiyle 122 köyünde umumî tarama muayenesi yapılmış, eskiden kayıtlı ve taramada yeniden tespit edilen frengililerin tedavisi için yedi ve bunlara mülhak 17 talî tedavi istasyonu açılmak suretiyle, tedavi faaliyeti köylere kadar teşmil edilmiştir. Köylerde mütemadiyen dolaşmakla mükellef Sıhhat Memurları tarafından görülen frengi şüpheli hastalar derhal tabibe muayene ettirilerek frengili oldukları anlaşılır anlaşılmaz tedaviye alınır ve sarî tezahürat gösteren hastaların köyleri derhal mükerrer olarak muayene edilerek tespit edilmemiş bulunanlar mütemadiyen araştırılır. Her ay gönderilen raporlarda; mücadelenin gayesini anlamıyan ve tedaviden kaçan bir çok hasta bulunduğu hakkında, hiçbir iş’ar mevcut değildir. Ünye Mücadele Tabibi, halen askerlik vazifesini ifa etmek üzere ayrılmış bulunduğundan Karakuş Nahiyesi’nin tekrar muayenesi keyfiyeti tabibin vazifesine avdetine mütevakkıf bulunmaktadır. (Sıhhat ve İ. M. Vekâleti) (sh. 571 – 572)

Sonuç olarak denilebilir ki Kurultaylara sunulan bu dilekler bir anlamda, Ankara’daki parti kanalıyla, TBMM tarafından yasalaştırılan kanunların uygulamasında ortaya çıkan uygulama sorunlarının halk tarafından Ankara’ya iletilmesi sürecidir.²

13 Kasım 2015 / Ankara

KAYNAKÇA :

¹ C.H.P. Genel Sekreterliği – C.H.P. 1940 Kongre Dilekleri, Ankara, 1941, Recep Ulusoğlu Basımevi, 694 sayfa.

https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE.pdf

² MUTLU, Yrd. Doç. Dr. Sevda – Tek Parti Döneminde Parti – Devlet Bütünleşmesine Bir Örnek : “Dilek Sistemi”, http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/003-Sevda-Mutlu.pdf