Ordu, Ünye ve Zile Ortaokulları Kuruluşları

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Ordu Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Sayın Hasan YILDIZ Hocamızın bizi bilgilendirmesi ve akabinde Ünyeli Şâire Emine (Kokulu) PEKERKAN Hanımefendi’nin eserin alımına sponsor katkısıyla Hasan Âli YÜCEL’in “Türkiye’de Orta Öğretim”1 adlı kitabını Ünye’de açılacak olan Karadeniz Araştırma ve İhtisas Kütüphanesi’ne kazandırmış olduk. Bu vesileyle de makalemiz ortaya çıkmış oldu. 1938 yılında ilk baskısı yapılan eserin Kültür Bakanlığı tarafından 1994 yılında yeniden baskıya verilerek günümüze kazandırılmış olması isabetlidir. Tüm emeği geçenlere müteşekkirim.. yazarın ruhu şâd, mekânı Cennet olsun.
ORDU ORTAOKULU:1 Ordu’da orta derecede tahsil, 1860 tarihinde açılan Rüştiye Mektebi ile başlar. Bu okul Güzelordu İlkokulu’nun işgal ettiği binada açılmıştır. 1913 tarihine kadar 53 yıl devam etmiştir.
1913 tarihinden itibaren, Maarif Nezaretince, rüştiye (ortaokul) teşkilâtı kaldırılarak – Ordu İsmetpaşa Okulu’nun bulunduğu binada – İdâdî Mektebi (lise) açılmıştır. Bu okul da 1925 tarihine kadar 15 yıl bu binada aynı nam altında yaşamıştır. Cumhuriyet devrinin çalışmalarının kültür işlerindeki tecellisi, evvelâ lise teşkilâtı ile başlar. 1925’te lise birinci devre, bir yıl sonra 1926’da ortaokul adını almıştır. 1927 yılında Ordu Kız Muallim Okulu lâğvolununca bu okul işgal ettiğimiz kurağa geçmiştir.
1935 yılında hususî muhasebeye ait olan ortaokul binası 30,000 liraya Kültür Bakanlığı’nca satın alınarak devlet binaları arsasına katılmıştır.
İçtimaî teşekküllerden yayın kolu okulun faaliyetlerine ait her yıl neşrine karar verdiği “Yuvada Cıvıltılar” adındaki broşürünün birinci nüshasını 1936 – 37 ders yılı sonunda neşretmiş, 1937 – 38 yılına ait ikinci nüshasını da neşretmek üzeredir.
Ordu Ortaokulu’nun şimdiye kadar verdiği mezunların sayısı: Cumhuriyetten evvel 1913 – 14 senelerinde mevcut 15 kişi, mezun 0 talebe, 1922 – 23’te mevcut 30 kişi, mezun 5 kişi olmak üzere 11 senede toplam 197 talebeden sadece 34 kişi mezun olmuştur. Cumhuriyette 1923 – 24’te 31 talebeden 10 kişisi mezun olurken 1936 – 37’de 279 öğrenciden ancak 61’i mezun olmuş; 15 yılda ise 473’ü erkek, 104’ü kızlardan müteşekkil olan okulda toplam 577 öğrenci mezun olabilmiştir. (sh. 630 – 631)1
ÜNYE ORTAOKULU:1 Ünye’de İdâdî Mektebi’nin (lise) tesisi ve faaliyete başlaması mes’ut bir devrin başlangıcına tesadüf eder. Türk vatanında millî hükûmetin başladığı tarihte Ünye İdâdî Mektebi açılmıştır. O zaman okulun altı sınıflı bir kısmı ve ihzarî (hazırlık) sınıfı açılmış bulunuyor. 1919 – 20 ve 1920 – 21 yıllarında faaliyette bulunan idâdî mektebinin son sınıfı teessüs edemeden kapanmıştır. Talebe azlığı, öğretmen ihtiyacı, bina ve vesaitsizlik (araçsızlık) dolayısıyla İdâdî Mektebi yaşıyamamıştır. Bu okulun son lâğvedildiği tarihte adının Ünye Lisesi olduğu bilinmektedir.
1922 yılında tam kadrolu bir okul haline getirilen İdadî Mektebi Ünye’de maarif alanında bir reform yapmıştır. 1923 yılı sonlarına doğruysa imkânsızlık yüzünden kapatılmıştır. Cumhuriyet Devri’nden bu yana Ünye, Ünyelilerin özverili çalışmalarıyla her dereceli okula kavuşmuştur. 1928, 1929, 1930 yılları arasında küçük çocukların gelişmesini amaç edinen Ana Mektebi kapatılarak yerine bir ilkokul açılmıştır. 30.10.1933 yılında bir İkmâl Ortaokulu’na kavuşan Ünye, ikinci yılında resmîleşmesini sağlamıştır. Bugün (1930) nefsi kasabada 3, köylerde 6 olmak üzere 9 iptidaî vardır. Kasaba mekteplerine 557, köy mekteplerine 198 talebe devam etmektedir.2 – 3
XX. asır başlarında Ünye’de bir rüşdiye, bir idadî, merkezde bir medrese ve bu medreseye bağlı Taflancık, Kurna, Tekkiraz (Kabadirek) ve Akkuş’ta ilk dereceli medreselerle, çok sayıda sıbyan mektebleri, bir tekke ve iki iptidaî idadî kız okulu mevcuttu. Rüşdiye, idadî, iptidaî ise son zamanlarda Anafarta İlkokulu’nun (Feyziye Mektebi) yerindeki üç katlı kârgir bir binada, bir kısmı da iptidaî olarak İnönü İlkokulu’nun yerinde olan eski üç katlı Ermeni Taybos Efendi’nin evinde eğitim ve öğretim yaparlardı. Bunlardan başka Hristiyanlara ait iki adet Rum İlk ve Ortaokulu, bir adet Ermeni Okulu mevcuttu. Bunlar kiliselerin yanlarında idiler.4
Yurtta Cumhuriyet rejiminin teessüsünü 10’uncu yılda kutlarken Ünye ikinci defa olarak esaslı bir şekilde ortaokula kavuşmuş bulunuyor. 1933 yılında Ünye halkının büyük bir ihtiyaç ve ilgi ile beklediği Ünye Ortaokulu kurulmuştur.1
1933 – 34 ders yılında ortaokul adıyla çalışan müessese; 1934 – 35 ve 1935 – 36 ders yıllarında Ünye İkmal Okulu olarak faaliyetine devam etmiş; 1936 – 37 ders yılından itibaren de tekrar ortaokul olmuştur.
1933 yılında okul açılırken, şimdiki okul binası mahallen okula tahsis edilmiştir. Hususî İdare’ce (Özel İdare) satın alınarak Kültür Bakanlığı emrine terk edilmek üzeredir. Okul binası bugünün ve gelecekteki ihtiyacı karşılayacak bir halde değildir. Tesis levazımından (gereçlerinden) en mübrem (çok gerekli olan) ihtiyaçları karşılayacak dersane levazımı mevcut ise de ders araçlarından mahrum bulunmaktadır.
Okulun açıldığı tarihte öğretmen durumu çok noksan idi. Bir çok dersler ya açık kalıyor veya vekil öğretmenlerle idare ediliyordu. Bu halin 1936 – 37 ders yılından itibaren ortadan kalktığını ve tedrisatın selâhiyetli ve değerli öğretmenlerle yapılmaya başladığı görülüyor. Artık kadro noksanları da yoktur.
Ünye Ortaokulu’nun ilk açıldığı yıl yalnız birinci sınıfı teessüs edebilmiştir. Her yıl sınıflar artarak okulun 3 sınıfı da tamamlanmıştır. 1933 – 34 ders yılında yalnız birinci sınıf iki şube, 1934 – 35 ders yılında bir ve ikinci sınıflar, 1935 – 36 ders yılından itibaren de bütün sınıflar kurulabilmiştir.
Okulda ilk açılan birinci sınıfta 11 kız ve 68 erkek olarak 79 talebe bulunuyordu. Talebe sayısı her yıl muntazaman artmak suretile bugün 193’ü bulmuştur. 1933 – 34’te I/A sınıfında 11 kız, 35 erkek, I/B sınıfında ise 33 erkek talebe bulunuyordu. 1937 – 38 ders yılında I/A’da 46 kız, I/B’de 14 kız, 32 erkek, ikinci sınıfta 9 kız, 49 erkek ve üçüncü sınıfta 11 kız ve 32 erkek talebe bulunmaktaydı.
Beş yıllık faaliyeti içinde okul 1935 – 36 ders yılı sonunda ilk mezunlarını vermiştir. 1935 – 36 ders yılında 6 kız ve 25 erkek talebe, 1936 – 37 ders yılında 3 kız ve 28 erkek talebe mezun olmuştur.
Okul açıldığından bugüne kadar 9 kız ve 53 erkek çocuğa ortaokulu bitirme diploması verilmiştir.
Ünye Ortaokulu’na devlet genel bütçesinden ve özel bütçeden 1937 malî yıl sonuna kadar 5 yıl içinde 30.500 lira kadar bir para sarfedilmiştir. Bu miktarın en mühim kısmı öğretmenler aylık ve kesenekleridir.
Ünye İdâdîsi’nin ilk müdürü öğretmen Bahaddin’dir. Kendisi halen emeklidir. Ortaokulun açılışında direktör (müdür) şimdiki Tunceli Kültür Direktörü Kadri GÜNEY’dir. Kadri Güney, okulu tesiste büyük başarı göstermiştir.
Okul binası kasabanın iyi bir yerindedir. Etrafı açık ve havadardır. Mevki ilerde yeni bir okul binasının yapılmasına çok elverişlidir. (sh. 631 – 633)1
Atıf (ERGÜN) Bey’in Ünye Ticaret ve Sanayi Odası yayınları arasında 17.10.1933’te yayımladığı ‘1923 – 1933 İktisadî Hareketleri’ kitabında 1933’te tedrisata başlayan Orta Mektep’le ilgili şu açıklamalar verilmiştir : “Memleketimizin şimdiye kadar görmediği ve nail olmadığı nimetlerden biri de Orta Mektep’tir. Cumhuriyet hükûmetinin lûtfen bahşettiği bu nimeti maarif karşısında büyük küçük bütün halk çok samimi bir lisan-ı şükran ve sitayişle hayrandırlar. Mektep açılmış ve beş on gün içinde yalnız birinci sene için seksen talebe kaydedilmiştir. Memleketimizin çocuklarındaki bilgi hevesini bununla ölçmek kâfidir. Mektep idaresi bu kadar tehalük ve tehacüme karşı lâkayt kalmamış ve birinci senenin istiap edemiyeceği talebe için şube açmak mezuniyetini de Vekâlet’ten istihsal eylemiştir.5
Kilise Tepesi’nde, Keşaplı Sokak ve Ortaokul Sokağı arasındaki Ünye Orta Mektebi 1964/65 ders yılına kadar bağımsız ortaokul olarak hizmet vermiştir. Bu tarihte Ünye Lisesi’nin açılması itibarıyla 1971 yılına kadar lise ile birlikte tedrisatı sürdürmüştür. Ortayılmazlar Mahallesi’nde 1971 yılından beri bağımsız olarak ve yeni binasında eğitim – öğretimine devam etmektedir.4 – 6
2012 yılında okul ve müştemilâtı olan üç bina tamamen yıkılmış olup, aynı yere yapılan Ünye Merkez Meçhul Asker İlköğretim Okulu adı altındaki müstakil bir binada tedrisatına devam etmiştir. Okulun etrafını çeviren Kilise bahçesi ve mezarlığı duvarlarının kalıntılarının korunması ve restorasyonuna dair duyarlı vatandaşlardan tepkiler doğmuşsa da Samsun Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu duvarda tarihî nitelik tespit edememiştir.7
1959 Aralık ayında Ünye’de bir Erkek Sanat Enstitüsü açılmış, bunu 21 Ekim 1963 tarihinde Özel Lise takip etmiştir. Hocaların Hocası Ömer ÇAM ve İnönü İlkokulu Müdürü Kadim KORKMAZ Beylerin özverili çalışmalarıyla açılan Özel Lise Ünye’de bayram havasının esmesine sebep olmuş, 1964 yılında resmîleştirilmiştir.7
Ünye Lisesi, Ünye ve çevresinin lise çağındaki gençlerine okuma imkânı sağlamak maksadıyla 1963/64 ders yılında Ünye’de eşrafın, velilerin ve Kadim KORKMAZ ve Ömer ÇAM Hoca’nın girişimleriyle ahşap bir bina olarak boş bulunan Cumhuriyet Caddesi’ndeki Meçhul Asker İlkokulu’nda Özel Lise olarak açılmıştır. Özel Lise Müdürü Ömer ÇAM’dır. MEB, okulu 1964/65’te resmî statüyle bünyesine almıştır. Resmî okulun ilk müdürü Ethem KIRMACIOĞLU’dur. Bu tarihten itibaren lise ve ortaokul tek müdürlük şeklinde 1970 yılına kadar Ünye Ortaokulu binasında faaliyetini sürdürmüştür. 1970/71 yılında ortaokuldan ayrılıp, Ünye – Akkuş yolu üzerinde Erkek Sanat Okulu’na bitişik arsada müstakil lise olarak öğretime başlamıştır. O zamanki müdürü Hurşit Ziya GÖNÜL idi. Ünye Lisesi, üniversiteye öğrenci yerleştirme açısından liseler arasında Ordu İli’nde birinci sırada gelmektedir.4
ZİLE ORTAOKULU: 1 Kânunusani 1914 tarihinde şimdiki okul binasında Nümune Rüştiyesi, idâdîyeye (liseye) kalbedilerek yeniden bir ihzarî (hazırlık) sınıf açılmış, bu sınıfa rüştiye (ortaokul) mezunları kaydedilmiş ve 1914 – 15 ders yılında bu binada tedrisat yapılmıştır.1
1915 – 16 ders yılında bugün askerlik şube dairesi olan ve yine bu civarda bulunan binaya nakledilmiştir. İhzarî sınıftan sonra açılan iki sınıf, ziraat, ticaret şubelerine ayrılmış ise de seferberlik dolayısile talebe mevcudu azlığından bu şubeler kaldırılmış, hepsine kısmî umumî namı verilmiştir. Ders senesi bitmeden Zile’ye 19’uncu depo alayının gelmesi üzerine bina, alay tarafından işgal edilerek okul, bugünkü Altınyurt İlkokulu binasına yerleşmiştir. 1916 – 1917 ders yılı sonuna kadar bu okulda tedrisat yapılmıştır.
1917 – 18 ders yılında okul, emlâk-i milliyeye ait binaya nakledilerek 1919 – 20 ders senesi sonuna kadar bu binada kalmıştır.
Memlekette çıkan isyan dolayısıyla okul binasının yanması üzerine bugünkü Sakarya İlkokulu binasına nakledilmiştir. 1922 – 23 ders yılı sonuna kadar idâdî nâmı altında 6 sınıflı olarak (devre-i mutavassıta – 2. devre-i âliye – 1 – 2, ihzarî sınıf ve kısmî umumî 1 – 2) tedrisata devam edilmiştir.
Okula, 1923 – 24 ders yılı başlangıcında yapılan teşkilâtta 9 sınıflı bir devreli lise adı verilmiştir (Devre-i ulâ 1 -2, devre-i mutavassıta 2). Bu üç sınıfa ilk okullardan talebe alınır, (devre-i mutavassıta – 2, devre-i âliye 1 – 2) bu üç sınıf okulun rüştiye kısmı, (sınıf-ı ihzarî, kısmî umumî 1 – 2) bu üç sınıf ise okulun idâdî sınıfları olduğundan lâğvı tarihi olan 1923 – 24 ders yılı sonuna kadar lise adı ile tedrisat yapılmıştır.
1924 – 25 ders yılı teşkilâtında bir devreli lise lâğvedilmiş ve rüştî kısmındaki devre-i âliye ikinci sınıfı da kaldırılarak okul 5 sınıflı ilkokul olmuştur. Bu teşkilât elân (şu anda) devam ediyor.
Zile’de 1 Kânunusani 1914’te Nümune Rüştiyesi’nde açılan eski idâdî binası memleketçe yeniden tâdil ve tamir ettirilerek eylül 1933 tarihinde aynı binada birinci sınıf ve ikinci sınıf olarak üç dersaneli ortaokul küşat edilmiş (açılmış) ve hattâ üçüncü sınıf dahi açılmak mümkün iken öğretmen yoksulluğu dolayısıyla açılmamış, 1933 – 34 ders yılına kalmıştır.
1934 – 35 ders yılında talebe mevcudunun çoğalması üzerine okulda harap Necmi Muammer İlkokulu hususî muhasebe tarafından verilmiş ve bu bina 1937 – 38 ders yılında hususî muhasebe ve belediye bütçesinden verilen para ile tâdil ve tamir ettirilmiştir. Halen tedrisat bu iki binada yapılmaktadır. (sh. 639 – 640)1
Makalemizi merhum Hasan – Âli YÜCEL’in ÖNSÖZ’ünden alıntılanan14 Teşrinievvel 1938 tarihli sözleriyle noktalayalım:
“Kendinden önceki devirlerden ve her sahada olduğu kadar maarif işlerinde ve onun Orta Öğretim şubesinde yoksul ve kırık dökük bir miras ile işe başlayan Cumhuriyet neslinin on beş sene içerisinde kendinden sonrakilere, kendinden evvelkilerle kıyas kabul etmeyecek kıymette bir eser bıraktığını bu kitapla1 göstermek, benim için zevkli bir vazife oluyor. Daha Millî Mücadele’nin hayat memat kavgalarile dolu yıllarında bile Türk gençliğinin irfan vazifaesini en açık bir anlayışla meydana koyup müstakbel inkişaflarının prensiplerini, isabetle ortaya atan büyük önderimiz ve her davada başımız ATATÜRK’ün bu mevzuda da bize hakikkat yolunu ne aydın bir irşad ile gösterdiğini müteakip sahifelerde belirtebildimse bir faniye müyesser bahtiyarlıkların en büyüğüne kendimi ermiş sayarım.

KAYNAKÇA:

1 YÜCEL, Hasan – Âli – Türkiye’de Orta Öğretim, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları / 1681, Başvuru Kitapları Dizisi / 31, 1994, Ankara, I. Baskı, Millî Kütüphane Basımevi, 652 sayfa + ekler.
2 BORA, Orhan – Turistik Yeşil Ünye Rehberi, TÖYKO Matbaası, Ankara, 1969, 144 sh.
3 KELLEROĞLU, M. Bahattin Bey – Resimli Ünye Rehberi, İstanbul, 1930, 80 sh.
4 TOSUN, İrfan – Oney’den Ünye’ye, Flaş TV, Ankara, 1995, 191 sh.
5 Atıf (ERGÜN) Bey – 1923 – 1933 İktisadî Hareketleri, Ünye Ticaret ve Sanayi Odası yayınları, 17.10.1933, Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş., İstanbul, 25 sh.
6 TOSUN, İrfan – Karadeniz’in İncisi Oney / Ünye’nin Dünü ve Bugünü, Ünye Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara, 1987, 139 sh.
7 MİSTEPE, M. Ufuk – Tarihî Süreçte Ünye’de Eğitim ve Öğretim – VIII, Ünye Haber Gazetesi, 17.12.2013, Sayı: 1762, Yıl: 11.