Son Devir Ünyeli Osmanlı Ulemâsı – III

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Sadık ALBAYRAK’ın beş ciltlik ‘Son Devir Osmanlı Ulemâsı’ adlı eserinde toplam 12 Ünyeli ulemâyı tespit edebildik. Araştırmacı, Yazar İrfan DAĞDELEN’in ‘Sicill-i Ahval Defterlerinde Ünye Doğumlu Osmanlı Devlet Adamları’ adlı eserinde ise 53 Ünyeli devlet adamının sicilleri transkribe edilmiştir. Söz konusu siciller, şahısların biyografilerinden ziyâde hem doğdukları yer hem de görev yaptıkları şehir / kasaba hakkında çok yaygın olmayan mufassal bilgileri de içermektedir.

HASAN TAHSİN EFENDİ (Ünyeli)⁵

Müteveffa Mustafa Efendi’nin mahdumudur. 1304 sene-i hicriyesinde – sene-i mâlî 303 – Ünye’de tevellüt ettiği nüfus tezkire-i Osmâniyesi sûret-i musaddakasında muharredir.

Fatsa Kazası Mekteb-i İbtidaîsi’nde mukaddemat-ı ulûm-ı diniyyeyi ve Mekteb-i Rüştiyesi’nde müretteb dersleri ba’det – tahsil 19 Haziran sene 314 tarihinde alüyyü’l-alâ derecede şehâdetnâme almıştır.

1320 senesi Muharremi’nin 27’sinde – 22 Nisan sene 318 – Fatsa Kazası Posta ve Telgrafhanesi’ne mülâzemetle girip 326 senesi Rabî’u’l – Âhiri’nin 7’sinde – 26 Nisan sene 324 – 250 kuruş ma’âşla mezkûr kaza Ziraat Bankası Sandığı Muhâsebe Kitâbeti Refakati’ne bi’t-tâyin ale’l-usûl tahlifi icrâ olarak îfây-ı vazifeye mübaşeret eylemiştir.

Fatsa Kazası Kaim-i Makamlığı’nın mûmâ-ileyhin erbab-ı ehliyet ve istikamette olduğu ve tercüme-i hâl varakası mündericâtının muvafık idiği tasdîk ve mezkûr banka idâre-i umûmîsinin dahi îfây-ı vazife etmekte bulunduğu tenmik olunmuştur.

Sâlifü’z – zikr mülâzemette hüzn-i hizmetini hâvi Fatsa Kazası Telgraf ve Posta Müdüriyeti’nin 27 Eylül sene 324 tarihli tasdîknâmesi şubece aynen görülüp iade olunmuş ve Mekteb-i Rüştî şehâdetnâmesiyle nüfus tezkire-i Osmâniyesi sûret-i musaddakaları asıl tercüme-i hâl varakasına merbut olup, hizmet-i hazırasının îfây-ı vazifeye tarih-i mübaşeretiyle miktar-ı ma’âş ve tahlif olunduğu evrak-ı muharebeden müsteban olmuştur. 5 Safer sene 327 ve 9 Şubat sene 324. (DH. SAİD – 159 / 235)

MAHMUT CEMAL EFENDİ (Ünyeli)³

Fatsa A’şar Memurluğu yapmış olan Ahmet Fevzî Efendi’nin oğlu olup, 1292 / 1876 tarihinde Ünye’de doğmuştur. Ünye’de bulunan Sadullah Bey Medresesi’nde dinî bilimleri tahsil ile Oflu Hacı Yusuf Efendi’den hadîs ilminden icâzetnâme almıştır. Sonradan İstanbul’a gidip Dârü’l-Hadîs-i Hasan Ağa Medresesi’ne kayd olmuştur.

Bayezit Dersiâmlarından Çarşambalı el-Hac Ahmet Efendi’den okuyup icâzet almıştır. Mekteb-i Hukuk’a gidip pek iyi ve Mekteb-i Nüvvab’a girip birincilikle mezun olmuştur. Ders Vekâleti’nde ruûs imtihanını da kazanmıştır. Mezuniyetini müteakip Kânunisani 1319 / 1903 tarihinde Sofulu Kazası Nâibliği’ne tâyin edilmiştir. 1321 / 1905’de buradan ayrılıp Haziran 1322 / 906’da Ayaş Kazası Nâibliği’ne tâyin edilmiştir. Eylül 1325 / 1909 tarihinde Selânik Vilâyeti Merkez Bidâyet Mahkemesi Hukuk Reisliği’ne getirilmiştir. Şubat 1328 / 1912’de Evkaf Nezareti Dâva Vekili, Haziran 1329 / 1913’de İstanbul Vilâyeti ve Bilâd-ı Selâse Sulh Hâkimliği’ne tâyin edilmiştir.

Cemazielevvel 1322 / 1904’de uhdesine Musıla-i Sahn Bursa Müderrisliği ruûsu tevcih olunmuştur. Ayrıca Nüvvab Mektebi’nden birincilikle mezun olduğundan Altın Maarif Madalyası almıştır. Mekteb-i Hukuk’ta Mecelle, usul-i fıkıh ve sak muallimliği yapmıştır. Dârü’l-Fünûn-i Osmanî Ulûm-i Şer’iyye Şubesi’nde İlm-i Fıkıh Hocalığı da yapmıştır.

Mayıs 1331 / 1915’den Eylül 1331’e kadar Samsun, Eylül 1331 / 1915’den Ağustos 1332 / 1916’ya kadar Sivas Merkez Kadılıklarında bulunmuştur. 20 Ağustos 1332 / 1916’da Meclis-i Tetkikat-ı Şer’iyye Âzalığı’na tâyin edilmiştir. Mezkûr âzalıktan ayrılıp Nisan 1333 / 1917’de Mahkeme-i Temyîz-i Şer’î Âzalığı’na tâyin edilmiştir.

Mümaileyh kalb hastası olduğu için fazla yaşamamış ve 13 Mart 1334 / 1918’de Çarşamba’da vefat etmiş ve Fatih Mezarlığı’na defn edilmiştir. (Dosya No.: 1304)

MEHMET HİLMÎ EFENDİ (Ünyeli)³

Nâiblerden Süleyman Kadızâde Ahmet İzzet Efendi’nin oğlu olup, 1275 (1859) tarihinde Ünye’de doğmuştur.

İstanbul medreselerinde tahsil görmüş ve girmiş olduğu Mekteb-i Nüvvab’tan Recep 1301’de şehadetnâme almıştır.

Ağustos 1301 (1885)’de Zaviye, Mart 1305 (1889)’de Tırnova, Eylül 1307 (1891)’de Boyabad, Eylül 1309 (1893)’da Fatsa, Mart 1312’de Havsa, Haziran 1314’de Çarşamba, Eylül 1315’de İstormça, Haziran 1319 (1903)’da Terme Kazaları Niyâbetleri’ne tâyin olunmuştur. Mayıs 1322 (1906)’de Gevgili ve Eylül 1324 (1908)’de de Kavala Niyâbetleri’ne tâyin olunmuştur. (Sicil Defteri, c. 3, sh. 180)

MUSTAFA NAZÎF EFENDİ (Ünyeli)⁴

Sabık Tirebolu Naibi Sağır Ali Efendi-zâde Abdülhalil Efendi’nin oğlu olup, 1284 (1868) senesinde Ünye Kasabası’nda doğmuştur. İlk mektep ile rüştiyeyi bitirip İstanbul’a gelmiş ve imtihanla girmiş olduğu Mekteb-i Nüvvab’tan Şevval 1309’da mezun olmuştur.

Şubat 1308’de Ankara’nın İncesu Kazası Naibi oldu. Mayıs 1311’de Beyrut’a bağlı Merciiyyun, Ağustos 1313’de Merkap, Teşrinievvel 1315’de Pötürge, Teşrinievvel 1318’de Margiliç, Mayıs 1321’de Pasinler, Şubat 1324’de Limni ve Kânunisani 1327’de Lâzkiye Niyabeti’ne tâyin olunmuştur.

Recep 1324’de uhdesine İbtidâ-i Hariç Bursa Müderrisliği tevcih olunmuş ve Recep 1323’de İbtidâ-i Dahil’e terfi’ ve Muharrem 1325’de uhdesine İzmir Pâyesi tevcîh olunmuştur. Lâzkiye’den ayrılıp 22 Nisan 1335 (1919)’de Adana Merkez Kadısı olmuştur. (Sicil Defteri, c. 1, sh. 387)

OSMAN ŞÜKRÜ EFENDİ (Ünyeli)⁴

Ünye Şer’iyye Mahkemesi Baş-kâtibi Halil Sıtkı Efendi’nin oğlu olup, H. 1280’de Ünye’de doğmuştur. Ünye sibyan ve rüştiyesini bitirip bir müddet de medrese tahsilinden sonra İstanbul’a gelip Bayezit Dersiâmlarından Tokatlı Ateş Hoca Mustafa Efendi’nin ders halkasına girmiştir. Tahsilini ikmalle hocasından icâzet almıştır. İmtihanla dahil olduğu Mekteb-i Nüvvab’ı da Mart 1309’da bitirmiştir.

Ağustos 1309’da ilk olarak Yakova Niyâbeti’ne tâyin olunmuştur. Temmuz 1311’de ayrılıp, Mart 1313’den Nisan 1314’e kadar Loros, Nisan 1315’den Nisan 1317’ye kadar Milâs, Teşrinievvel 318’den Eylül 320’ye kadar İstip, Teşrinievvel 320’den Teşrinievvel 1321’e kadar Margiliç, Şubat 1321’den Kânunisani 1323’e kadar Karacaabad ve Nisan 1324’den Temmuz 1326’ya kadar Kelkit Niyâbeti’nde bulunmuştur.

Rebiulevvel 1315’de İzmir pâyesi uhdesine tevcih olundu. Şubat 1326’da Malatya Sancağı Naibi oldu. Teşrinievvel 1328’de ayrılıp Şubat 1328’de Siverek Sancağı’na naib oldu. Haziran 1331’de ise Siirt Sancağı Niyâbeti’ne nakl edilmiştir. (Sicil Defteri, c. 3, sh. 36)

Tarihî coşku ve perspektiften, devlet adamlarımızı hatırlamak dileğiyle.. esen kalınız…

KAYNAKÇA :

³ ALBAYRAK, Sadık – Son Devir Osmanlı Ulemâsı (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali), Cild : 3, Medrese Yayınları No. : 4 – 3, , Zafer Matbaası, İstanbul, 1980, 336 sh. + Ekler.

⁴ ALBAYRAK, Sadık – Son Devir Osmanlı Ulemâsı (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali), Cild : 4 – 5, Millî Gazete Yayınları No. : 1, İnceleme ve Araştırma Dizisi : 1, Zafer Matbaası, İstanbul, 1981, 571 sh. + Ekler.

⁵ DAĞDELEN, İrfan – Sicill-i Ahval Defterlerinde Ünye Doğumlu Osmanlı Devlet Adamları, İstanbul Ünyeliler Derneği Yayınları, 2004, 160 sh.