Yayınlanma Tarihi: 1 Haziran 2018 — okunma
Köprübaşı’nda Lâhna Deresi’ni takiben 150 m içeriden sol istikamete doğru bir 100 m daha ilerlediğinizde Balık Değirmeni mevkiine varırsınız. Burada değirmen yoktur.. ama belirli bir mesafe önünde ve arkasında vaktiyle değirmen varmış. U şeklinde taş bir kanaldan, baldırımızdan çok daha kalınca bir su akıntısı, önünde bulunan 6 x 15 m ebadında gene taştan oluşan havuzlara dökülürmüş. Bu havuzları debbağlar deri yıkamak amacıyla oluşturmuşlar.4
Havuzların ortasından yukarıya doğru bir seviye tahliye kanalı inşâ edilmiş ve belli seviyeye erişen su, Ünye’ye buradan içme suyu olarak akarmış. Havuzların çıkışında su yaklaşık 4 – 5 m yükseklikten şelale gibi aşağıya dökülürmüş. Bazen ilk besleme kanalından havuzlara balıklar da düşermiş ve bu yüzden Balıklı Değirmen denilmiş. Şelalenin altında genelde insanlar yıkanırlarmış ve şifâlı olduğu inancıyla bayanlar da bu lüksü kaçırmazlarmış. Etrafı yabanıl diken örtüsüyle kaplı olduğundan röntgenciliğe elverişli bir ortam da değilmiş.4
Şehnuz’un ilk çatı örtüsünü kendi imkânlarıyla yapan Dedem Elevülü (Göreleli) Cemal Külünk Usta bu taş yapının bozulan yerlerini de kendisi taş ustası olduğundan bir kez onarmış. Su, bir çömlek boru ağzından şelaleye dökülürmüş. Havuzlara düşen balıklar nedeniyle bu adı almış ama havuzlar mevkiinde değirmen falan yokmuş. Daha ilerisinde ve gerisinde olduğunu rahmetli babam Çömlekçi Başustası Hüseyin MİSTEPE bana anlatmıştı.4
Ünye, Karadeniz’in önemli bir tarihî liman iskelesidir. Ünye’de ilk iskelenin ne zaman yapıldığını bilmiyoruz; ancak Ünye’nin Osmanlıların eline geçmesinden sonra Bahriye Nezâreti’ne (Denizcilik Bakanlığı) bağlı savaş gemilerinin ve büyük ticaret gemilerinin yapıldığı çok büyük bir tersane ve liman olduğunu ve XIX. yüzyılda kazaya bir köprü (1864 – Ünye Aziziye iki gözlü kârgir köprü inşaatı) yapıldığını25 biliyoruz. Ünye’ye iskele yapımı ile alâkalı Bahriye Nezâreti’nin 13 Temmuz 1870 tarihinde Dâhiliye Nezâreti’ne (İçişleri Bakanlığı) gönderdiği yazıda, iskelenin Ünye için önemi ve iskelenin ne şekilde yapılacağı ve masrafların nasıl karşılanacağı belirtilmiştir (BOA ŞD.DH. 1826/3).3-7
1870 yılında yapılan ESKİ İSKELE, devamlı kullanıldığından dolayı 5 yılda yıpranmış ve harap bir hale gelmiştir. İskelenin yeniden yapılması 20 Haziran 1875’te gündeme gelmişse de bu defalık iskelenin tamir masraflarının Belediye Dairesi’nden karşılanmasına Bâb-ı Âli izin vermiştir. İskele 125 m uzunluğunda olup yarısı beton ve yarısı da tahtadır. Azami otuz tonluk motorlar iki metre derinlikte olan bu iskeleye yanaşırlardı.7-21
1871 Trabzon Vilâyet Salnâmesi’nde ve 1902 yılı Servet-i Fünûn Mecmuası’nda merkezde 3 kiliseden bahsedilmektedir. Biri, Bizans Dönemi’nden kalma olduğunu tahmin ettiğimiz şehir dışındaki Ayanikola (St. Nicholas) Kilisesi, diğeri Keşaplı Sokak’taki Ortodoks Theotokos Rum Kilisesi, öbürü Yalıkahvesi’ndeki vaktiyle Elektrik Santralı ve akabinde Düğün Salonu olarak kullanılan Panagia Rum Kilisesi ve dördüncüsü de Çarşı Hamamı’na dönüştürülen Ermeni Surp Minas Kilisesi’dir. Beşinci olarak Yılmazlar Mahallesi, Terme Caddesi’ndeki Avukat Mahmut ŞAHİNBAŞ’ın evi de vaktiyle kilise binasıydı.
Ortayılmazlar Mahallesi, Keşaplı Sokak’ta, şimdiki Ünye Meçhul Asker Ortaokulu’nun bahçesindeki Rum Theotokos Kilisesi 1873 yılında yapılmıştı. Çan Kulesi’nin üzerinde 1873 tarihi vardı. Bir zamanlar Rum aileleri burada çoğunlukta imişler. Genellikle de Ortayılmazlar Mahallesi’nde ve Yalıkahvesi çevresinde otururlarmış. Dinî âyinlerini bu kilisede, eğlenceye yönelik yaşamlarını da Yalıkahvesi’nde tesis ettikleri mekânlarda icra ederlermiş. 1939 Erzincan Depremi’nden yöremiz etkilenmiş, halk evlerine girmekten çekindiği için bu alana çadır kurmuş ve günlerce orada barınmıştır.8
Çan Kulesi’nin kampana mahallini, vefat yılı olan 1923 yılından önce Giresunlu Meşhur Topal Osman Ağa ve adamları, halat takıp, yerle bir etmişler, sadece kulenin çokgen kaidesi ayakta kalmıştı. Mimarlık şaheseri bu muhteşem Kilise Binası, 1954 – 1955 yılları arasında yıktırıldı. Amaç : Arsa temin etmek ve buraya yeni bir okul binası yapmaktı!!! Bir zamanlar bu Kilise’nin Âyin Mahalli sahne haline getirilerek, Ünye Halk Evi Tiyatro Kolu‘nu oluşturan Burhan HANHAN, Nazif TÜZÜNER, Şahap DEMİR, Foto Ahmet Hüseyin, Terzi Adil, Kuyumcu Cemal, Yusuf Ziya ATAŞAN, Müslim GÜRSOY, Nejat ÇOLDUR ve arkadaşları burada ne oyunlar sergilemişti. Eğer, şimdi bu kilise yerinde dursaydı, Ordulular misali biz de bu mekânı SANATEVİ yapar, tarihî dokusuyla turizme açardık!8
Şehrimizde Ortayılmazlar Mahallesi’nde, tarihî Derya Hamamı’na yakın bir mahalde XVIII. yüzyılda inşâ edilen Panagia Rum Kilisesi düne kadar Düğün Salonu ve depo olarak kullanılmaktaydı. 60’lı yıllarda da Elektrik Santralı’ydı. Geçtiğimiz aylarda gittiğim Bulgaristan’daki iki câminin içkili bar ve restoranta dönüştürülmesinin topluluğumuzda uyandırdığı infial ve hassasiyetin burada da kendini göstermesini beklemekteydik. En azından böyle tarihî ve dinsel bir mekânı, özüne yakışır biçimde; Ünye Sanat Evi veya Kültür Evi olarak kullanmalıyız diye düşünürken29 mülkiyeti Ünye Belediyesi tüzel kişiliğine ait olan bu dinsel mekânın 2013 yılında İl Kültür Turizm Müdürlüğü tarafından proje ihalesi yapılmıştır. Restorasyonu Ünye Belediyesi tarafından 2015 yılında tamamlanarak Kültür ve Sanat Merkezi olarak kullanılmaya devam edilmektedir. Bu duyarlı yaklaşımın Çarşı Hamamı, Aynikola Noel Baba Kilisesi ve Bahriye Mirlivası Navarin Gazisi Tiryakizâde Hasan Paşa kabri için de gösterilmesi beklentimizdir.
Tarihî coşku ve perspektiften Ünye’ye selâmlar.. esen kalınız.Devam Edecek
KAYNAKÇA :
3 ARGAN, Yaşar – İpek Yolu ve Ünye / Ünye Hamamları http://unyezile.com/hamam.htm
4 MİSTEPE, M. Ufuk – Seniha ve Hüseyin MİSTEPE’nin sözlü aktarımları. 19.05.2007, Ank.
7 DOĞAN, Osman – Tarih Boyunca Ünye, Belediye Kültür Yy. 3, Samsun, 2003, 514 sh.
8 ŞEN, Yüksel – Kilise Tepesi / Bu Ünye Başka Ünye http://unyezile.com/kilise.htm
21 ALTUNEL, Emine – Ünye Kazası Monografyası, İstanbul, 1939/40 (İ.Ü. Yayımlanmamış I. Disiplin Tezi).
29 KABAYEL, Ahmet – Ünye’nin Turistik, Tarihî, Kültürel ve Çevresel Portresi, Ünye III. Kurultayı OMÜ Ünye İİBF Konferans Salonu, 22 – 23 Temmuz 2004.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.