son haberler

Ünye Kaymakamları – III

Yayınlanma Tarihi: 24 Ağustos 2019 okunma

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Kaymakam İbrahim Hilmi Efendi’den sonra sırasıyla Mehmed Efendi (1883 – ?), Arif Efendi (1884 – ?), İbrahim Hulusi Efendi (1885 – ?), Haydar Efendi (1886), Hacı Said Efendi (1886 – ?), Mahmud Kâmil Efendi (1886 – 1887), Cemal Keşmir Efendi (1887 – 24.07.1887) ve Şâir Mehmed EŞREF Efendi (25.07.1887 – Aralık1887) Ünye Kaymakamlıkları görevlerinde bulundular.
21 Mayıs 1883 (14/B/1300 Hicrî) tarihli Osmanlıca bir belge “Ünye Kaymakamı Mehmed Bey’in icra-yı tekâüdü.” hakkındadır. (Dosya No. 64, Gömlek No. 3745, Fon Kodu: İ..ŞD..)66
18 Temmuz 1884 (24/N/1301 Hicrî) tarihli Osmanlıca diğer bir belge “Muhakemat Dairesi’nden tanzim olunan mazbatanın bir suretinin tarafına itasına dair Ünye kazası sabık (önceki) Kaymakamı Hâfız Ali Efendi’nin arzuhali.” konu başlıklıdır. (Dosya No. 2903, Gömlek No. 10, Fon Kodu: ŞD. – İstida 9)66
Gene 18 Temmuz 1884 (24/N/1301 Hicrî) tarihli Osmanlıca başka bir belgede “Ünye sabık Kaymakamı Arif Efendi’nin Muhakemat Dairesi’nce zuhur edecek müddeileriyle icra-yı muhakemesine ve tebeyyün edecek tebriye-i zimmetinin istirhamına dair arzuhali.” söz konusudur. (Dosya No. 2904, Gömlek No. 19, Fon Kodu: ŞD. – İstida 9)66
Aynı tarihli [18 Temmuz 1884 (24/N/1301 Hicrî)] bir diğer belge “Ünye kazası sabık Kaymakamı Ali Hâfız Efendi hakkında Muhakemat Dairesi kararı ile verilen mazbatanın tasdikli bir suretinin tarafına itasına dair arzuhal.” içeriklidir. (Dosya No. 2905, Gömlek No. 41, Fon Kodu: ŞD. – İstida 9)66
11 Mart 1885 (24/Ca/1302 Hicrî) tarihli bir başka belge “Ünye eski Kaymakamı Hâfız Ali Efendi’nin Vilâyet İdare Meclisi’nce yapılan muhakemesine ait evrakın beyanı.”na dairdir. (Dosya No. 1834, Gömlek No. 15, Fon Kodu: ŞD. – Trabzon 1)66
Gene aynı tarihli 11 Mart 1885 (24/Ca/1302 Hicrî) tarihli diğer bir belgede “Ünye kazası Kaymakamı İbrahim Hulusi Efendi’ye yapıldığı söylenen hakaretin aslı olmadığı.”na dair bilgiler vardır. (Dosya No. 1836, Gömlek No. 21, Fon Kodu: ŞD. – Trabzon 1)66
Aynı tarihe ait üçüncü bir belge kaymakamın muhakeme edilmesi ile alâkalıdır. 11 Mart 1885 (24/Ca/1302 Hicrî) tarihli belgede “Ünye eski Kaymakamı Hilmi Efendi’nin, Terme Kaymakamlığı yaptığı sırada darbetmesi sonucu vefat eden Süleyman’ın zevcesi tarafından açılan dava üzerine muhakeme edilmesi lüzumu.”nu içerir. (Dosya No. 1836, Gömlek No. 22, Fon Kodu: ŞD. – Trabzon 1)66
07 Ocak 1886 (01/R/1303 Hicrî) tarihli bir başka belgede “Ünye Kaymakamlığından mazul İbrahim Hilmi Efendi hakkında verilecek kararın beyanı ifadesine dair müzekkire.” zikredilir. (Dosya No. 2491, Gömlek No. 17, Fon Kodu: ŞD. – Dersaadet 8)66
Aynı tarihli 07 Ocak 1886 (01/R/1303 Hicrî) diğer bir belgede “Ünye Kazası Kaymakamı Hilmi Efendi’yle Tirebolu Kaymakamı Osman Nafiz Efendi’nin becayiş-i memuriyetlerine dair müzekkire.” söz konusudur. (Dosya No. 2494, Gömlek No. 25, Fon Kodu: ŞD. – Dersaadet 8)66
03 Şubat 1886 (28/R/1303 Hicrî) tarihli diğer bir belgede “Ünye Kaymakamı Hilmi Efendi’nin yerine Bulman (Bolaman) nahiyesi sabık müdürü Haydar Efendi’nin tâyini.”ne dair muhteva vardır. (Dosya No. 300, Gömlek No. 19014, Fon Kodu: İ..HR..)66
14 Nisan 1886 (10/B/1303 Hicrî) tarihli bir başka belge “Ünye Kazası Kaymakamı Mehmed Bey’in icra-yı tekâüdü.”ne dairdir. (Dosya No. 857, Gömlek No. 34, Fon Kodu: ŞD. – Tekâüd 1)66
03 Kasım 1886 (05/S/1304 Hicrî) tarihli bir diğer belgede “İstifa eden Ünye Kaymakamı Osman Efendi’nin yerine Lice Kaymakamı Hacı Said’in tâyin edildiği.” bilgisi vardır. (Dosya No. 1375, Gömlek No. 58, Fon Kodu: DH.MKT.)66
29 Kasım 1886 (02/Ra/1304 Hicrî) tarihli başka bir belgede “Ünye Kaymakamı-ı sabıkı İbrahim Hilmi Efendi’nin hakkında verilen mazbata suretinin tarafına itasına dair arzuhali.” mevcuttur. (Dosya No. 2916, Gömlek No. 41, Fon Kodu: ŞD. – İstida 10)66
CEMAL KEŞMİR (Artin Cemal): Osmanlı Devleti’nin son döneminde çeşitli valilik, yöneticilik ve hükûmet nazırlıklarında (Ticaret, Ziraat ve Dâhiliye Nâzırı) bulunmuş bir devlet adamıdır. (D. 1862, İbradı bucağı / Antalya – Ö. 29 Eylül 1949, İstanbul).41 Bazı kaynaklarda Cemal Bey adıyla geçmekte, Artin Cemal lâkabıyla da bilinmektedir.
Babası Ahmed Nazif Efendi’ydi. Cumhuriyet dönemi maliye bakanlarından Halit Nazmi KEŞMİR’in (1897 – 1948) babasıdır. Fatih Rüşdiyesinden sonra eğitimini Mülkiye Mektebi’nde tamamlayarak 1884 yılında bucak müdürü olarak göreve başladı. 1887 yılında Ünye Kaymakamlığına atandı.42 Çeşitli yerlerde kaymakamlık ve Elazığ (1912 – 1915) ile Konya’da (1918 – 1919) valilik yaptı.
Kaymakamlıklarda bulunduktan sonra 1903 yılında mutasarrıflığa yükseltildi. Ayvalık kaymakamı iken Yunanlıların Ayvalığı işgal etmesine yardımcı olmuş, buna mükâfaat olarak Balıkesir Mutasarrıflığı’na atanmış fakat Kuvayı Milliyeciler Balıkesir’e sokmamış, daha sonra Ali Galip’in talebi üzerine Dersim Mutasarrıflığı’na atanmış, Mustafa Kemal Paşa Sivas’ta alıkonulmasını emretmiş, fakat Mazhar Müfit KANSU’nun araya girmesiyle İstanbul’a geri gönderilmiştir. Bolu Mutasarrıfı iken Kuva-yı Milliyecileri Bolşeviklikle suçlamıştır. Bolu, Düzce ve Hendek ayaklanmasını desteklemiştir. Ayaklanmalar bastırılınca İstanbul’a kaçmıştır. Tanınmış bir politikacımızın (Orhan EYÜBOĞLU) babasıdır.41
11. sırada yer alan “Ziraat ve Ticaret Nâzırı Esbak Cemal (Artin)” (Mülkiyenin yüksek kısmında bir süre okumuş Ünye (1887), Midyat, Avanos, Balâ, Hamidiye, Divriği, Nevşehir, Alâiye, Ayvalık kaymakamlıklarında, Kerkük, Havran, Kayseri, İzmit, Bolu mutasarrıflıklarında, Mamüretülaziz (Elazığ), Konya valiliklerinde bulunmuştur. Sevr Anlaşması’nı onaylayanlardandır.
İngiliz Muhipler Cemiyeti kurucusu, koyu ittihatçı düşmanı, Ermeni taraftarlarını da geride bırakarak 800.000 Ermeni’nin katledildiğini söylemiş, Artin Cemal lâkabını almış, ikinci Konya valiliği sırasında millî mücadele taraftarı subayları Konya’dan uzaklaştırmak istemiş, Sivas Kongresi’ne delege gönderilmesini engellemiştir.41 İstanbul ile resmî haberleşmenin kesilmesi kararına karşı çıkmıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın, kendisini tutuklatmak üzere Albay Refet Bey’i (Bele) gönderdiğini duyunca İstanbul’a kaçmıştır.30
Damat Ferit Paşa’nın birinci hükûmetinde Dahiliye Nâzırı (İçişleri Bakanı) oldu. İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ne katıldı. Koyu bir Hürriyet ve İtilâf Partili olarak İttihadçılara düşmanca davrandı. Onları suçlamak için Ermeni yanlısı bir tutum izledi. Bu tutumundan dolayı kendisine “Artin Cemal” adı yakıştırıldı. Partice desteklendiği halde Damat Ferit ile geçinemediği için hükûmetten ayrılıp Konya Valiliğine döndü (Mayıs – Eylül 1919). Damat Ferit’in dördüncü hükûmetinde sadaret müsteşarı, beşinci hükûmetinde (31 Temmuz 1920) Ticaret ve Ziraat Nâzırı oldu. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra vatana ihanetten yargılanarak (1923) ünlü 150’likler listesine girdi, yurt dışına çıkarıldı. 1924 yılında Romanya’ya gitti. 1938 yılına kadar Köstence’de yaşadıktan sonra çıkan af sonucu Türkiye’ye geri döndü. Keşmir soyadını aldı. 29 Eylül 1949 tarihinde vefat etti.
25 Ocak 1887 (29/R/1304 Hicrî) tarihli bir diğer belge “Ünye ve Terme Kaymakamları Haydar ve Hayreddin Efendilerin azilleriyle Terme Kaymakamlığına Seydişehir Kaymakam Vekili Ragıb Bey’in tâyini.” hakkındadır. (Dosya No. 1394, Gömlek No. 101, Fon Kodu: DH.MKT.)66
08 Şubat 1887 (14/Ca/1304 Hicrî) tarihli diğer bir belge de “Ordu Kaymakamı Mahmud Kâmil Efendi’nin iktidarının yetersizliğine binaen Ünye Kaymakamlığına tahviliyle yerine Bafra kaymakam-ı sabıkı Bekir Bey’in tâyini.” üzerinedir. (Dosya No. 1398, Gömlek No. 31, Fon Kodu: DH.MKT.)66
27 Şubat 1887 (03/C/1304 Hicrî) tarihli diğer bir belge “Ünye ve Terme Kaymakamları Haydar ve Hayreddin Efendilerin iktidarsızlığı sebebiyle azledilerek Ünye’ye daha sonra tâyin edilmek üzere, Terme Kaymakamlığına Seydişehir Kaymakam vekâletinden ayrılan Ragıb Bey’in tâyini.” hakkındadır. (Dosya No. 1401, Gömlek No. 84, Fon Kodu: DH.MKT.)66
04 Mart 1887 (08/C/1304 Hicrî) tarihli belgede “Ünye Kaymakamlığına Ordu Kaymakamı Mahmud Kâmil Efendi’nin, onun yerine de Basra Kaymakamı Bekir Bey’in tâyini.” hakkında bilgi vardır. (Dosya No. 1402, Gömlek No. 103, Fon Kodu: DH.MKT.)
10 Nisan 1887 (16/B/1304 Hicrî) tarihli bir diğer belgede “Ünye ve Torul kaymakamlıklarında bulunmuş olan Hâfız Ali Efendi’nin alacaklı olduğu maaşlarının ödenmesi.” mevzu-u bahis edilmiştir. (Dosya No. 1411, Gömlek No. 53, Fon Kodu: DH.MKT.)
11 Mayıs 1887 (17/Ş/1304 Hicrî) tarihli belge “Ünye’de bulunan Gürcü eşkıyaya yardım eden belediye başkan vekili Murad Bey ile Kaymakam Kâmil Efendi’nin tebdili (değiştirilmesi).” hakkındadır. (Dosya No. 1419, Gömlek No. 2, Fon Kodu: DH.MKT.)
19 Mayıs 1887 (25/Ş/1304 Hicrî) tarihli bir başka belge de “Ünye’de Gürcü eşkıyasının köylülere akçe tarh etmesinde parmağı olduğu bildirilen Ünye Kaymakamı Kâmil Efendi’nin değiştirilmesi.” hakkındadır. (Dosya No. 1421, Gömlek No. 71, Fon Kodu: DH.MKT.)
Devam edecek

KAYNAKÇA :

30 MİLLİYET Büyük Karousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 5. Cilt, 1986. Sinan Kuneralp / Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali 1839 – 1922. Prosopografik Rehber (1999), Süleyman Pınarcı / Cemal Bey’in Konya Valilikleri Dönemi (YL Tezi, S.Ü. Konya, 2006).
41 YALÇIN, Durmuş – Millî Mücadele’de İdareciler, Günümüzün ve Geleceğin İdareciliği, AAM Dergisi, 7. Cilt, Sayı: 21, 1991. http://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/21.-Say%C4%B1.pdf
42 ERDEHA, Kâmil – Yüzellilikler yahut Millî Mücadele’nin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, 01.01.1998, 240 sh.
66 http://katalog.devletarsivleri.gov.tr/osmanli/arsiv.aspx

Siz de yorum yapın, görüşlerinizi belirtin.

Yazarın Diğer Yazıları

Yazarın tüm yazıları.

Rahmetle Anıyoruz…

12 Ekim 2021 okunma
Merhum Yazarımız M. Ufuk Mistepe’nin Ünye’ye dair yazılarını ve makalelerini yazar arşivinden okuyabilirsiniz. Merhum Yazarımızı rahmetle anıyoruz. Mekanı cennet... Devamını Oku

Canik’te İdarî Yapı ve Osmanlı’da Yenileşme Zarureti (1793 – 1851)

10 Temmuz 2020 okunma
Bu makalede Ünye’nin 1790 – 1850’li yıllardaki idarî yapısı, Doç. Dr. Abdullah SAYDAM’ın 33 sayfalık çalışmasına dayanarak, özet olarak aktarılacaktır. Sultan II. Mahmud, saltanatının sonlarına doğru Orta ve Doğu Karadeniz bölgesindeki idarî... Devamını Oku

Araştırmacılık Terimleri

3 Temmuz 2020 okunma
Ünye hakkında araştırma yapanların ve okuyucularımızın, sıkça karşılaştıkları bazı Osmanlıca Tarih Terimleri’nin anlamlarını bilmeleri, yazılanların anlaşılması açısından önemli bir husustur. Bu itibarla başlangıç olarak ehemmiyet arz eden... Devamını Oku

Ünye Mûsikî Tarihinde Ali Riza Sağman

26 Haziran 2020 okunma
‘Ünye Şarkı ve Türküleri’ kitabımda Ünye Mûsikî Tarihi’ne damgasını vurmuş, tespit edebildiğimiz şahsiyetleri kısaca da olsa tanıtmaya çalışmış idim. Aslında her bir musikîşinasın ayrı ayrı ele alınması icap eder. Başlangıç olmak üzere... Devamını Oku

Satıroğulları Ünyeli Müftü Sülâlesi

19 Haziran 2020 okunma
2017 yılında altı bölüm halinde yayımladığımız “Ünye Müftüleri” adlı yazı dizimizde bir müftü sülâlesinin bu tarihçeye damgasını vurduğunu görüyoruz. Ailenin ahvadlarından Satıroğulları ailesi Keşaplı Sokak’tan komşumuz olurlar. ÖZPAKER... Devamını Oku

Ünye Uğrak Vapurlarını Tanıyalım

12 Haziran 2020 okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın... Devamını Oku

Ünye Tarihi, M.Ö. XV Bin Yılına Uzanıyor Mu? – I

5 Haziran 2020 okunma
Kelleroğlu M. Bahattin Bey, kaynak belirtmeksizin; “Ünye, Milât’tan 1270 sene evvel vuku bulan Turuva Muharebe-i Meşhuresi’nden sonra, Karadeniz sahilinde tesis edilmiş müstemlekelerden birisi olup, ismi kadimi (One) veyahut (Oney)’dir.” demişti.1 Ünye’de ilk... Devamını Oku

Kimler Geldi Kimler Geçti ?

29 Mayıs 2020 okunma
Ünye ve hinterlandı tarihî seyir içerisinde birçok kavim ve milletlere ev sahipliği yapmıştır. Muhtelif köşe yazılarımızda dile getirdiğimiz bu kitlesel değişimleri bir arada ve kronolojik düzen içerisinde değerlendirmenin daha uygun olacağını... Devamını Oku

Ünye ve Hinterlandında Oğuz – Türkmen Boyları ve Yer Adları

22 Mayıs 2020 okunma
Makalemizin araştırma konusu 24 ana Oğuz boyu ile Oğuz asıllı Türkmen kabilelerinin Ünye ve hinterlandındaki (Ordu, Fatsa, Terme, Akkuş) bazı yerleşim noktalarıdır. Türkmen boy, bölük, uruk (oymak, öz) ve tirelerinin (oba, aile) adlarını Yrd. Doç. Dr. Aydın... Devamını Oku

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında Ünye ve Ordu

15 Mayıs 2020 okunma
Ulusal düzeyde ekonomik ve sosyal kalkınma yanında, bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde ve ülke genelinde dengeli bir kalkınmanın sağlanmasında il ve ilçeler, temel birimler olarak değerlendirilmek durumundadır.1 İlçelerin, illerin ve bölgelerin... Devamını Oku