ÜNYE MÜFTÜLERİ – II

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Hür Mahmut YÜCER’in yayımladığı “Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl)” adlı eserde şu kayıt düşülmüştür : “Ünyeli Şeyh Abdurrahim Efendi (1272 / M. 1856), Hz. Ömer soyundan olup büyük ceddi Buhârâ’dan göç ederek Ünye Kasabası’nın kurucusu olmuştur (Ünye’de dergâh ya da tarikat kuruculuğundan bahsedilmiş olmalı. M.U.M.). Büyük dedesi tarafından Ünye’de yaptırılan Müftü Medresesi’nde eğitimine başlamış, genç yaşta İstanbul’a gelerek çeşitli ilimleri tâlim etmiştir. (A. Sâfî, Sefîne, XI, 1328; Vassâf, Sefîne, 1, 157; Kürkcüoğlu, Osman Şems Efendi Divânı’ndan Seçmeler)¹⁹

1. 09 Cemaziyelahir 1281 (M. 09 Kasım 1864) tarih, Dosya No. 314, Gömlek No. 50, Fon Kodu : A.}MKT.MHM. olan Osmanlı Arşiv Belgesi’nin içeriği “Ünye’deki Erbaa Müftüsü Osman Efendi’nin azliyle yerine Ömer Efendi’nin tâyini isteği” ile ilgilidir.²⁴

17 Haziran 1988 tarihinde merhum Hasan Tahsin (SAY) KADIOĞLU Hocamız, Haftalık ÇAĞRI Gazetesi’nde “ÜNYE MÜFTÜLERİ”⁵ başlığı adı altında bu konuya değinmiş ve şu bilgileri bizlerle paylaşmıştı : (İlâve bilgileri paragraf aralarına serpiştirerek makaleyi bu vesile ile güncellemiş olduk. M.U.M.)

Osmanlı Devleti’nde din işleri Meşihat Makamınca Şeyhülislâm eliyle yürütülürdü. 1920 yılında Ankara’da kurulan Meclis Hükûmetinde Meşihat, Şer’iye ve Evkaf Vekâleti adıyla “Bakanlık” olarak yer almış, 1924’e kadar da bu statü aynen devam etmiştir. Din hizmetlerinin politikanın dışında ve üstünde tutulması gerçeğinden hareketle 03 Mart 1924 tarihinde Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılarak yerine, 429 Sayılı Kanun’la, Başvekâlet bütçesine dahil ve Başvekâlet’e bağlı Diyanet İşleri Reisliği, bugünkü adıyla Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuştur.

Müftüler, Osmanlı Devri’nde Şeyhülislâmlık makamına, Cumhuriyet Devri’nde Diyanetişleri Başkanlığı’na bağlıdır. Müslümanların din işlerine bakar, onları eğitir, aydınlatır, “fetva” verirler. Diğer dinî kurumlar da kendilerine bağlıdır. İllerde ve ilçelerde vazife görürler.

Ünye’mizin müftüleri hakkında bulabildiğimiz bilgiler XIX. asırda başlıyor. Zaman zaman boşluklar oluyor. Bunun için okuyucularımızdan özür dileriz.⁵

ÜNYE’DE GÖREV YAPMIŞ MÜFTÜLERİMİZ…

Hicrî 1263 – Milâdî 1847 tarihli ilk Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye’de Ünye adı geçmemektedir. Bu tarihten H. 1297 – M. 1880 tarihine kadar yayımlanan sâlnâmelerde de Ünye Kazası’nda görev yapan memurların adlarına ne yazık ki rastlayamıyoruz. Devlet Sâlnâmelerinde Ünye adı ilk kez H. 1266 – M. 1850 tarihli sâlnâmede Eyâlet-i Trabzon ve Liva-i Canik’e bağlı bir kaza adı olarak geçmektedir.²⁵

1 – Müftü Recep Efendi : Ünye Sancak Beyliği müftülerindendir (Ünye 1864 – 1867 yıllarında sancaktır. M.U.M.). İstanbul’dan Paşa ile beraber gelmiştir. XIX. asır ortalarında vazife yapmıştır. Kabri Büyük Câmi mezarlığındadır.⁵

Samsun’a çok zor şartlarda gelen ve özellikle barınma, giyecek ve yiyecek ihtiyacı bulunan muhacirlerin bu ihtiyaçlarının bir an önce giderilmesi lüzumuna dair fî 9 Z sene [1]280 ve fî 3 Mayıs sene [1]280 / (18 Mayıs 1864) tarihli belgenin (BOA, A. MKT. MHM, 302/43) hitamında Naib, Müftü, Ser Kâtib-i Mal, Ser Kâtib-i Tahrirat ile diğer azaların mühürleri vardır.²²

1. 1286 – M. 1869, 1870, 1871 tarihli ilk üç Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ünye Kazası Kaymakamı Osman Ağa kapucubaşı, Naibi Ahmet Nesip Efendi kuzatdan, Meclis-i Daire-i Belediye Reisi Mustafa KAPUDAN ve Müftüsü Abdullah Efendi olarak belirtilmiştir.⁸

1869’da Ünye Kazası Meclis-i İdare Reisi Kaymakam Osman Ağa (kapucubaşı), azalar Ali Rıza Efendi, Kiro Ağa ve Evakim Ağa idi. Meclis-i Deâvi Reisi Naib Ahmet Nesip Efendi, Mümeyyizan İsmail Efendi, Haçik Ağa ve Bursalıoğlu Yuri Ağa, Kâtip Ahmet Hamdi Efendi idi. Meclis-i Daire-i Belediyye Reisi Mustafa KAPUDAN, azalar Kahraman Ağa, Arif KAPUDAN, Karabet Ağa ve Estidadi Ağa, Kâtip Abdurrahman Efendi idi. O yılda Müftü Abdullah Efendi, Mal Müdürü Faik Efendi, Tapu Kâtibi Şükrü Efendi, Meclis-i İdare ve Tahrirat Kâtibi Hasip Efendi, Telgraf Memuru Feyzi Efendi, Tabur-i Mezkûrun Piyade Üçüncü Bölük Ağası Ali Efendi, Muavini Abdi Ağa idi.²⁰

1. 1289 – M. 1872 tarihli dördüncü Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ünye Kazası Kaymakamı Zühdü Bey salis, Naibi Ahmet Nesip Efendi kuzatdan, Meclis-i Daire-i Belediye Reisi İsmail Efendi ve Müftüsü Mehmed Rafet Efendi’dir.⁸

2 – Müftü Rafet Efendi : Sancak Müftüsü Recep Efendi’nin oğullarından biridir. 19. asrın ikinci yarısında müftülük yapmıştır. Kabri İstanbul Eyüp Sultan’dadır. Ahvatları : Torunlarından Nuri Fahri Özgün, Enver, Muammer Tekin, Hulusi Müftüoğlu ve akrabalarıdır.⁵

Sâlnâme-i Vilâyet-i Trabzon yıllıklarından 6 tanesinde Canik Sancağı ve Ünye Kazâsı yer almamaktadır. Bu ciltler şunlardır : H. 1290 / M. 1873 (V. Cilt), H. 1291 / M. 1874 (VI), H. 1292 / M. 1875 (VII), H. 1293 / M. 1876 (VIII), H. 1294 / M. 1877 (IX), H. 1295 / M. 1878 (X. Cilt). Yani, 1873 – 1878 tarihli Trabzon ve Sivas Salnâmeleri’nde Canik Sancağı ve Ünye Kazası’na ait bilgi yoktur. 1872 – 1879 yılları arasında ve 1910 yılında başlayıp Cumhuriyet’e kadar devam eden Canik’in müstakil bir mutasarrıflık olarak herhangi bir vilâyetin bünyesine dahil edilmeden gayrî mülhak olarak idare edilmesi uygulaması da idarî anlamdaki önemli farklılıklarından birisi olarak addedilebilir.¹¹

1. 1295 – M. 1878 tarihli on birinci Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ünye Merkez Telgraf ve Posta Memuru Said Bey’dir. H. 1296 – M. 1879 tarihli Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ünye Kazası Kaymakamı Mehmed Efendi estabil-i âmire, Meclis-i Beledî Reisi İstardi Ağa, Mal Müdürü Ali Rıza Efendi ve Müftü Mehmed Efendi’dir.⁸
2. 1298 – M. 1881 tarihli on ikinci Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ünye Kazası Kaymakamı Hâfız Efendi, Meclis-i Beledî Reisi İstardi Ağa, Mal Müdürü Ali Rıza Efendi, Tahrirat Kâtibi Ahmet Hamdi Efendi, Tapu Kâtibi Şükrü Efendi ve Müftü Mehmed Efendi’dir.⁸
3. 1298 – M. 1881 tarihli Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye’de Ünye Kazası 72. sayfada; H. 1299 – M. 1882 tarihli Sâlnâme’de de 72. sayfada Canik Livası’na bağlı bir kaza ve Karakuş da nahiyesi olarak gösterilmiştir. H. 1300 – M. 1882 / 1883 tarihli Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye’de Ünye Kazası 209 ve 306. sayfalarda Canik Livası’na bağlı bir kaza ve Karakuş da nahiyesi olarak gösterilmiştir.²⁵
4. 11 Safer 1301 (M. 12 Aralık 1883) tarih, Dosya No. 1342, Gömlek No. 32, Fon Kodu : DH.MKT. olan Osmanlı Arşiv Belgesi’nin (BOA) konusu “Ünye Kazası Müftüsü Refet Efendi’nin ölümü üzerine adı geçenin postaya verilen Mecidi Nişanı’na ilişkin bilet ve beratın gönderildiği” ile alâkalıdır.²⁴
5. 1301 – M. 1883 tarihli Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye’de Ünye Kazası 50. sayfada Canik Livası’na bağlı bir kaza ve Karakuş da nahiyesi olarak gösterilmiştir.²⁵
6. 1302 – M. 1884 tarihli Sâlnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye’de Ünye Kazası 66. sayfada Canik Livası’na bağlı bir kaza ve Karakuş da nahiyesi olarak gösterilmiştir.²⁵

Devam edecek

08 Ocak 2016 / Ankara

KAYNAKÇA :

⁵ KADIOĞLU, Hasan Tahsin (SAY) – Ünye Müftüleri, Haftalık ÇAĞRI Gazetesi, Yıl : 12, Sayı : 504, 17.06.1988, http://unyezile.com/muftu.htm

⁸ EMİROĞLU, Kudret – Trabzon Vilâyeti Salnâmeleri 1869 – 1904, Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları, 23 Cilt, Haziran 1993, http://unyezile.com/salname.htm

¹¹ MİSTEPE, M. Ufuk – Sivas Vilâyeti Salnâmeleri’nde Ünye Kazası Var mı? I – II, Ünye Haber Gazetesi, 17/24.01.2014, Sayı : 1788 / 1794, Yıl : 11.

¹⁹ YÜCER, Hür Mahmut – Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İnsan, 2003, 1000 sayfa (sh. 356).

²⁰ MİSTEPE, M. Ufuk – Geçmişten Günümüze Ünye Belediyesi, Ünye Haber Gazetesi, 07.05.2015, Yıl : 12, Sayı : 2189; (EMİROĞLU, Kudret – Trabzon Vilâyeti Salnâmesi 1869, C. 1, 222 sayfa, Haziran 1993, s. 103.) http://unyetv.net/icerik/kose-yazilari/gecmisten-gunumuze-unye-belediyesi/

²² BACACI, Sabri – Tarihin Bir Döneminde Ünye ve Çevresinde Yaşanan Olaylar (1864 – 1920), ÜNSEV Kültür Yayını No. 1, Birinci Basım, İstanbul, Mart 2008, 217 sh.

²⁴ T.C. BAŞBAKANLIK Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü – Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivi Katalogları http://katalog.devletarsivleri.gov.tr/osmanli/arsiv.aspx

²⁵ T.C. DEVLET SALNÂMESİ – 1927 / 1928, Matbuat Müdüriyet-i Umumîyesi Neşriyatından: 3, 855 sh., 480 – 493. sh. Ve diğer Devlet Sâlnâmeleri.