Yayınlanma Tarihi: 12 Haziran 2020 — okunma
Su buharı gücüyle çalışan gemileri VAPUR olarak adlandırıyoruz. Önceleri yandan çarklı olarak yaşamımıza giren vapurlar daha sonra günümüzün dizel elektrik tahrik sistemi donanımlı enerji tasarrufu sağlayan modellerine erişinceye değin XIX. yüzyılın sonlarından itibaren Ünye İskelesi ve açıklarına da uğradılar. Kürek ve yelken artık tarihe karışmıştı…
Limanların çoğunda yanaşmaya elverişli ne bir iskele vardı ne de uygun bir rıhtım! Bugünkü liman tesislerinin pek çoğu 1950’den sonraki yıllarda yapılmıştır. Yolcular inecekleri iskeleye, karadan gelen kayıklara ya da motorlara binerek çıkmak zorundalardı.
Ünye İskelesi’ne uğrayan ya da yolcu ve yük almak için açıkta demirleyen İngiltere, Almanya, İtalya ve Hollanda tezgâhlarında imal edilen vapurların özelliklerini vermek suretiyle gelecekte yapılacak detay araştırmalarına zemin hazırlamış olalım.
AKDENİZ: Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi’nin en rahat en hızlı gemilerinden Akdeniz, satın alınmadan önce yıllarca Oldenburg adıyla Bremen – New York, Bremen – Şanghay gibi posta seferlerinde kullanılmıştı. Yazık ki fırtına yüzünden 1929’da Zonguldak’ta rıhtıma bindirerek elden çıktı. 1890’da İskoçya, Glasgow’da Fairfield Shipb. & Eng. tezgâhlarında yolcu gemisi olarak yapıldı. 5.062 gros, 3.195 net tonluktu. Uzunluğu 126,4 m, genişliği 16,6 m, su kesimi 9,1 m idi. Fairfield Sb. yapımı, 2.550 BG’nde 3 silindirli tripil buhar makinası vardı. Saatte 13 mil hız yapıyordu. 49 birinci, 38 ikinci mevki kamarası vardı. 1930’da hizmet dışı bırakıldı, ertesi yıl da İtalya, Savona’da söküldü.1
AKSU: 1909’da Avusturya – Macaristan İmparatorluğu’nun Trieste’deki Lloyd Austriaco tezgâhlarında inşâ edilmişti. Compidoglie sonra da Jeopolis adlarını aldı. 3.905 gros tonluktu. Uzunluğu 121 m, genişliği 14,5 m, su kesimi 7,4 m idi. Makinası 4.000 BG’ndeydi. 1963 yılı Şubat’ında kadro dışı bırakıldı. Aynı yılın Eylül’ünde de satıldı.1
ANKARA: 1906’da Hollanda’da yolcu – yük gemisi olarak inşâ edilmişti. 4.765 gros tonluk olup, Karadeniz’in eşiydi. Uzunluğu 120 m, genişliği 14 m idi. 4.000 BG’nde makinası vardı. 12 mil hız yapıyordu. 1949’da adı Çorum olarak değiştirildi. 1949 yılının 9 Temmuz günü Tophane Rıhtımı’nda bağlıyken kıç ambarı ve makine dairesinde çıkan yangın sonunda kısmen yandı. 62 kişinin ölüp, 22 kişinin yaralandığı faciaya, yolcuların bavul, çanta, denk ve yükleriyle kapı önlerine sıkışmaları neden oldu. 1956 yılı Ekim’inde kadro dışı bırakıldı.1
ANKARA: 1927’de ABD, Newport’da Newport News tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak, özellikle Antiller’de turistik seferler yapması amacıyla inşâ edilmişti. 6.179 gros, 3.461 net tonluktu. Uzunluğu 124,7 m, genişliği 18,9 metre, su kesimi 9,3 m idi. 8.500 BG’nde iki adet buhar türbini vardı. Çift uskurluydu. 19 mil hız yapıyordu. Önce Solace, sonra Iroquois adıyla çalıştı. İkinci Dünya Savaşı’nda Hastane Gemisi olarak kullanıldı. 1949’da İdare tarafından alındı. Özellikle dış hatlarda çalıştırıldı. O günlerde pek popüler olan süvarisi Şefik Kaptan’la sanki bütünleşmiş gibiydi. 1979’da kadro dışı bırakıldı. 1981 yılında satıldığı zaman 53 yıllık tekneydi.1
BAKIR: 1921’de İngiltere, Greenock’ta, Greenock Dkyd. Co. tezgâhlarında buharlı yük gemisi olarak inşâ edildi. 4.902 gros, 7.366 dw tonluktu. Rankin & Blackmore Ltd. yapımı olup, 2.160 BG’nde tripil buhar makinası vardı. Tek uskurluydu. Önceleri Nordkyn II, 1938’e kadar da Glenardle adıyla çalıştı. O yıl Bakır adını aldı. Uzun yıllar Denizcilik bankası ve Deniz Nakliyatı T.A.Ş. filosunda yer aldı. 1962’de kadro dışı bırakılarak satıldı. Ertesi yıl Haliç’te söküldü.1
CUMHURİYET: 1893’te Rusya tarafından İngiltere, Dumbarton’da Denny Bros. tezgâhlarında inşâ ettirildi. 4.179 gros tonluktu. Uzunluğu 113 m, genişliği 13,7 m, su kesimi 7,7 m idi. Makinası 3.580 BG’ndeydi. Burnu bastonluydu. 14 mil hız yapıyordu. Önceleri Koroleva adıyla çalıştırıldı. 29 Ekim 1914’te Karadeniz’de Alman savaş gemileri tarafından el konularak İstinye’ye bağlandı. Urla adı verildi. Bir ara Alman bayrağı çekilip adı Olga diye değiştirilerek Türk – Alman denizcilerine tahsis edildi. Sonraki yıllarda Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi’nin yolcu gemisi olarak değişik hatlarda çalıştırıldı. 15 Ocak 1952 günü kadro dışı bırakıldı. 1954 yılı Mart’ında İtalya’ya satıldı. La Spezia’da sökülmesine başlandı.1
EGE: 1908’de Hollanda’da yolcu ve yük gemisi olarak inşâ edilmişti. 5.275 gros tonluktu. Uzunluğu 121 m, genişliği 15 m, su kesimi 8,3 idi. Makinasının gücü 4.700 beygirdi. Süvarisi, Soyadı Kanunu çıktığı zaman Özege soyadını alan Sait Kaptan’dı. Sait Kaptan sonradan Savarona’nın süvariliğine getirildi. Yıllarca iç hatlarda çalıştırılan Ege, bir süre Haliç’te bağlı kaldıktan sonra Cenovalı hurdacılara satıldı.1
EGE: 1955’te Almanya, Bremenhaven’de, A.G. Weser Werk tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edildi. 6.042 gros, 3.291 net tonluktu. Uzunluğu 122,6 m, genişliği 17 m, su kesimi 10,7 m idi. Masch. Augsburg – Nürnberg (MAN) Augsburg yapımı, 4.160 BG’nde dizel motoru vardı. Tek uskurluydu. 13 mil hız yapıyordu. 590 yolcu kapasitesi vardı. Önceleri İstanbul – Venedik hattında, sonra daha çok iç hatlarda kullanıldı. Sonra satıldı.1
ERZURUM: 1901’de İngiltere’de yapıldı. Önce Sovirab, sonra Zafiro adlarıyla çalıştı. 2.639 gros tonluktu. Uzunluğu 101 m, genişliği 13,5 m, su kesimi 6,2 m idi. Makinası 2.000 BG’ndeydi. 10 mil hızı vardı. 1962’de hurdaya satıldı.1
ETRÜSK: 1938’de Almanya, Rostock’ta Neptunwarft tezgâhlarında yapıldı. Yolcu ve yük gemisiydi. 2.992 gros tonluktu. Uzunluğu 107 m, genişliği 14,5 m, su kesimi 5,1 m idi. Her biri 1.200 BG’nde iki makinası olup, çift uskurluydu. 12 mil hızı vardı. Uzun yıllar çalıştırıldıktan sonra hurdacılara satıldı.1
GİRESUN: 1877’de İngiltere, Glasgow’da R. Napier & Son tezgâhlarında yolcu – yük gemisi olarak yapıldı. 3.056 gros tonluktu. Uzunluğu 106,3 m, genişliği 11,9 m, su kesimi 8,7 m idi. İlk adı Warwick Castle idi. 1910 yılında Osmanlı hükûmeti tarafından alındı. Giresun adı verilerek Mayın Depo Gemisi haline getirildi. 1917’de havuza alındı. 1919’da Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi’ne geçti. 1926’da hizmet dışı bırakıldı. Ertesi yıl içinde de Haliç’te bozmacı İlhami Söker tarafından parçalandı.1
GİRESUN: 1937’de Danimarka, Nakskov’da, Nakskov Skibs A/S tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edilmişti. 6.790 gros, 4.803 net tonluktu. Uzunluğu 134,2 m, genişliği 17,8 m, su kesimi 10,3 m idi. İtalya, Torino Fiat Grandi Motori yapımı, 6.000 BG’nde dizel motoru vardı. Tek uskurluydu. 14 mil hız yapıyor, 528 yolcu alabiliyordu. 1948’e kadar Aconcagua adıyla çalıştı. Satın alınınca adı önce Malatya sonra Giresun olarak değiştirildi.1
GÜLCEMAL: 1874’te İrlanda, Belfast’ta Harland & Wolf tezgâhlarında yolcu gemisi olarak yapıldı. 5.071 gros, 2.991 net tonluktu. Uzunluğu 142 m, genişliği 14 m, su kesimi 10,3 m idi. Maudlay & Son and Field yapımı, 3.825 BG’nde 3 silindirli tripil buhar makinası vardı. Önce Germanic, sonra Ottawa adlarıyla çalıştı. Sonra Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından satın alındıysa da askeriye tarafından Hastane Gemisi olarak kullanıldı. Daha sonra İdare’ye iade edildi. İdare’nin en büyük gemisi oldu. 10 Mayıs 1915’te İngiliz denizaltısı E-14 tarafından Marmara’da İmralı önlerinde torpillendiyse de İstanbul’a çekilerek yarası kapatıldı. 1917’de tekrar hizmete sokuldu. Yıllarca çalıştıktan sonra 1937’de hizmet dışı bırakıldı, ambarları depo olarak kullanıldı. 1950’de sökülmek üzere Messina’ya götürüldü.1
GÜNEYSU: 1908’de Avusturya – Macaristan İmparatorluğu’nun Trieste’deki Austriaco tezgâhlarında inşâ edilmişti. Önceleri Graz ve sonra da Bulgaria adı altında çalıştı. 3.485 gros tonluktu. Uzunluğu 121 m, genişliği 14,5 m, su kesimi 6,6 m idi. Makinası 3.500 BG’ndeydi. 29 Kasım 1961 günü, 123.494 dolara hurdaya gitti.1
İNÖNÜ (TUNÇ): 1891’de İngiltere’de yapıldı. 1.737 gros tonluktu. Uzunluğu 68 m, genişliği 12 m, su kesimi 5,1 m idi. Makinaları 1.050 BG’ndeydi. 10 mil hız yapıyordu. 1924 yılında Sadıkzade firması tarafından alınarak adı İnönü kondu. 1933’te Sosyete Vapurculuk T.A.Ş.’nin filosunda, 1936’da da Devlet Denizyolları İşletmesi’nin, iki yıl sonra da Denizcilik Bankası’nın filosunda yer aldı. 1941’de Denizyolları’na devredilince adı TUNÇ olarak değiştirildi. 1948’de söküldü.1
İSKENDERUN: 1950’de İtalya, Cenova’da S.A. Ansaldo tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak inşâ edildi. 6.570 gros, 3.624 net tonluktu. Uzunluğu 132 m, genişliği 17,5 m, su kesimi 10,2 m idi. S.A. Ansaldo yapımı, her biri 4.400 BG’nde 2 adet buhar türbini vardı. Çift uskurluydu. 19 mil hız yapabiliyordu. Yeni olarak alındı. Güzel ve hızlı bir gemiydi. Yüzme havuzu vardı. 1964’te kazanları ve yardımcı makinaları Hollanda’da yenilendi. 1982 Ekim’inde satıldı.1
İZMİR: 1907’de Hollanda’da inşâ edildi. Yolcu ve yük gemisiydi. 4.875 gros tonluktu. Uzunluğu 120 m, genişliği 15 m, su kesimi 8,2 m idi. 4.000 BG’ndeki makinasıyla 14 mil hız yapıyordu. 27.000 İngiliz Lirası’na satın alındı. 96 birinci, 68 de ikinci mevki kamarası vardı. Uzun yıllar hizmet gördü. 1954’te kadro dışı bırakıldı.1
İZMİR: 1955’te Almanya, Bremenhaven’de A.G. Weser Werk tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edildi. 6.042 gros, 3.291 net tonluktu. Uzunluğu 122,6 m, genişliği 17 m, su kesimi 10,7 m idi. Masch. Augsburg – Nürnberg (MAN) Augsburg yapımı, 4.160 BG’nde dizel motoru vardı. Tek uskurluydu. 476 yolcu kapasiteliydi. Henüz üç yıllıkken 1957 yılının 3 Şubat günü İzmir Körfezi’nde, Yenikale önlerinde 14.000 tonluk Howell Lybes adlı bir Amerikan şilebiyle çarpıştı. Süvarisi Tahir Kaptan tarafından, batmaması için sığlığa oturtulduysa da yan yattı. Kazada 3 kişi öldü. Bütün bir kışı suyun içinde geçiren gemi ertesi yıl, 16 Şubat 1958 günü doğrultularak yüzdürüldü. Önce yarası kapatıldı, sonra da bir açık deniz römorkörünün yedeğinde Bremen’e inşâ edildiği tersaneye gönderildi. Bir süre sonra yenilenen İzmir tekrar ticaret filomuza kazandırıldı. O günler için bir yenilik olmak üzere salonuna televizyon alıcısının yerleştirilmesi, gazeteler için ilgi çekici bir haber oldu. Yıllarca iç ve dış hatlarda çalıştırılan İzmir, 1987’de kadro dışı bırakılarak satıldı.1
KADEŞ: 1938’de Rostock’ta yapıldı. Yük ve yolcu gemisiydi. 3.089 gros tonluktu. Uzunluğu 107 m, genişliği 14,5 m, su kesimi 5,1 m idi. Her biri 1.200 BG’nde iki makinası olup, çift uskurluydu. Kadro dışı bırakıldıktan sonra 1977 Haziran’ında Marmara Transport Şirketi’ne satıldı.1
KARADENİZ: 1890’da İskoçya, Glasgow’da Fairfield Shipb. & Eng. tezgâhlarında yolcu gemisi olarak yapıldı. 5.062 gros, 3.136 net tonluktu. Uzunluğu 126,4 m, genişliği 16,6 m, su kesimi 9,1 m idi. Fairfield Şb. yapımı, 2.550 BG’nde 3 silindirli tripil buhar makinası vardı. Saatte 13 mil hız yapıyordu. 49 birinci, 38 de ikinci mevki kamarası vardı. Önce Darmstadt adıyla Bremen – La Plata, Bremen – Şanghay, Bremen – New York, Bremen – Sydney arasında çalıştıktan sonra 1910’da Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi’ne satıldı. 1911’de Karadeniz adıyla filoda yerini aldı. 1914 yılı Kasım ayında Hindistan, Bombay’da İngiliz hükûmeti tarafından el kondu. 1923’te Bombay’da söküldü (Akdeniz ile Karadeniz birbirinin eşi gemilerdi).1
KARADENİZ: 1905’te Hollanda’da yolcu ve yük gemisi olarak inşâ edilmişti. 4.765 gros tonluktu. Uzunluğu 120 m, genişliği 14 m idi. 4.000 BG’nde makinası vardı. 12 mil hız yapıyordu. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal’in girişimiyle Sergi Gemisi haline getirilerek Lütfi Kaptan’ın idaresinde Avrupa limanlarına uzun bir sefer yaptı. Bu, ilk sergi gemimiz oluyordu. 29 Eylül 1951’de kadro dışı bırakıldı.1
KARADENİZ: 1955’te Almanya, Bremen’de A.G. Weser tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edildi. 8.809 gros, 4.895 net tonluktu. Uzunluğu 144 m, genişliği 18,7 m, su kesimi 9 m idi. Almanya, Augsburg Masch. Augsburg – Nürnberg Augsburg yapımı, 4.160 BG’nde dizel motoru vardı. Çift uskurluydu. 18 mil hız yapabiliyordu. 561 yolcu kapasitesi vardı. O da eşi Akdeniz gibi yıllarca Akdeniz’de seferler yaptı. Yıllar sonra çaptan düşmeye başlayınca, 1987’de önce kadro dışı bırakıldı, sonra da satıldı (Akdeniz ile Karadeniz birbirinin eşi gemilerdi).1
ORDU: 1937’de Danimarka, Nakskov’da, Nakskov Skibs A/S tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edilmişti. 6.790 gros, 4.803 net tonluktu. Uzunluğu 134,2 m, genişliği 17,8 m, su kesimi 10,3 m idi. İtalya, Torino Fiat Grandi Motori yapımı, 6.000 BG’nde dizel motoru vardı. Tek uskurluydu. 14 mil hız yapıyor, 528 yolcu alabiliyordu. 11 Ekim 1969 günü Kurucaşile açıklarında çıkan yangında elden çıktı. Son süvarisi Muhittin Resan Kaptan’dı. Marmara Transport firması tarafından alınarak 30 Mart 1970’te söküldü.1
REŞİD PAŞA: 1901’de İngiltere, Newcastle’de, Sir Raylton Dixion & Co. tezgâhlarında yolcu – yük gemisi olarak yapıldı. 4.458 gros, 2.482 net tonluktu. Uzunluğu 112,8 m, genişliği 14,1 m, su kesimi 6,7 m idi. Sir R. Dixion yapımı, 3.500 BG’nde, 6 silindirli tripil buhar makinası vardı. Uskurluydu. Önce Port Antonio adıyla Antiller’e çalıştı. 1911’de Osmanlı Donanma Cemiyeti tarafından satın alınarak Reşid Paşa adı verildi. Savaş yıllarında (1912-14) Nakliye ve Hastane Gemisi olarak kullanıldı. Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi’ne geçti. Uzun süre yolcu gemisi olarak hizmet verdi. 1934’te tekrar Donanma’ya devredildi. Gölcük’te depo olarak kullanıldı. 1940’ta kadro dışı bırakıldı. 1953’te de sökülmek üzere satıldı.1
SAMSUN: 1882’de İngiltere, Newcastle’de, C.S. Swan & Hunter tezgâhlarında yük gemisi olarak yapıldı. 1.465 gros, 857 net tonluktu. Uzunluğu 78 m, genişliği 10,6 m, su kesimi 5,4 m idi. Wallsend yapımı, 750 BG’nde, compound buhar makinası vardı. Önce bir İngiliz armatörü tarafından Klyde, sonra bir Yunan armatör tarafından Vristda, daha sonra da Vissis ve Urania adıyla çalıştırıldı. 7 Ekim 1922 günü Karadeniz’de Millî Mücadele’nin emrindeki küçük Gazal römorkörü tarafından ele geçirildi. Samsun adı verilerek Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi’ne devredildi. 1927’de Kırzade Şevki Bey’e satıldı. Galata adını aldı. 1938’de Sosyete Şilepçilik T.A.Ş.’ye devredildi. 01.01.1939 günü Ereğli, Bender yakınlarında parçalanarak battı.1
SAMSUN: 1951’de İtalya, Cenova’da S.A. Ansaldo tezgâhlarında buharlı yolcu gemisi olarak inşâ edildi. 6.543 gros, 3.558 net tonluktu. Uzunluğu 132 m, genişliği 17,3 m, su kesimi 10,3 m idi. S.A. Ansaldo yapımı, her biri 4.400 BG’nde iki buhar türbini vardı. Çift uskurluydu. 19 mil hız yapabiliyordu. Yeni olarak alındı. Biçimli ve yollu bir gemiydi. Yüzme havuzu vardı. 1964’te, kazanları ve yardımcı makinaları Hollanda’da yenilendi. 1982 Ekim’inde satıldı (Samsun ile İskenderun eş gemilerdi).1
SUS: 1938’de Almanya, Kiel’de Frd. Krupp Germ. A.G. tezgâhlarında yapıldı. Yük ve yolcu gemisiydi. 1.416 gros tonluktu. Uzunluğu 86 m, genişliği 12 m, su kesimi 3,4 m idi. Her biri 1.800 BG’nde iki makinası olup, çift uskurluydu. 35 yıl boyunca Marmara’da, özellikle Mudanya – Gemlik hattında kullanıldı. Bursa yolculuğunun vazgeçilmez bir simgesi haline geldi. 1965’te kazanları mazota çevrildi. 1973 yılı Ekim ayında Ege Denizcilik Şirketi’ne satıldı.1
TARI: 1908’de İngiltere, Hartlepool’de, Furness, Withy & Co. Ltd. tezgâhlarında inşâ edilmişti. Önce Tadla, sonra Frankenvald adıyla çalıştı. 4.026 gros tonluktu. Uzunluğu 121 m, genişliği 14 m, su kesimi 7,4 m idi. 2.500 BG’ndeki makinasıyla 14 mil hız yapabiliyordu. 1967 yılının 1 Şubat günü satıldı.1
TIRHAN: 1938’de Rostock’ta yapıldı. Yük ve yolcu gemisiydi. 3.088 gros tonluktu. Uzunluğu 107 m, genişliği 14,5 m, su kesimi 5,6 m idi. Her biri 1.200 BG’nde iki makinası olup, çift uskurluydu.1967 yılı Ekim ayında kadro dışı bırakılarak Câmialtı Tersanesi’ne bağlandı. Sonra 11 Kasım 1975 günü 5.750.000 liraya Kalkavanlar’a satıldı (Etrüsk, Kadeş, Tırhan birbirinin eşi gemilerdi).1
TRABZON: 1938’de Danimarka, Nakskov’da, Nakskov Skibs A/S tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşâ edilmişti. 6.790 gros, 4.803 net tonluktu. Uzunluğu 134,2 m, genişliği 17,7 m, su kesimi 10,3 m idi. İtalya, Torino Fiat Grandi Motori yapımı, 6.000 BG’nde dizel motoru vardı. Tek uskurluydu. 14 mil hız yapıyor, 528 yolcu alabiliyordu. Önce Elazığ adı verildiyse de sonra Trabzon olarak değiştirildi. 1970’te Deniz Kuvvetleri Komutanlığı tarafından satın alınınca Erkin II adını aldı. 1983’te Aliağa’da söküldü (Giresun, Ordu ve Trabzon birbirinin eşi yolcu vapurlarıydı).1
Tarihî coşku ve perspektiften, gönül limanlarına demir atmak dileğiyle.. esen kalınız.
KAYNAKÇA:
1 TUTEL, Eser – Seyr-i Sefain Öncesi ve Sonrası, İletişim Yayınları 402, İstanbul Dizisi 23, I. Baskı, 1997, İstanbul, 319 sh.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.