Ünye’de Eski ve Mevcut Köy Adları

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Yurdumuzdaki köy adları ve bunların bağlı bulunduğu idarî bölümleri gösteren çalışmalara 1928 yılında başlanmış, aynı yılda ilk defa (eski harflerle), gene 1933’te yeniden «Köylerimiz» adlı iki kitap yayımlanmıştır. Bu konuda son defa 1946 yılında köy, mahalle, çiftlik, kom, mezraa, kışlak, yaylak ve oba gibi bütün meskûn yer adlarını kapsayan «Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu» adı ile iki ciltlik bir yayın yapılmıştı.¹

Bu defa 7267 Sayılı Kanun gereğince, yabancı kökten geldiği anlaşılan ve iltibasa yol açtığı tespit olunan, yaklaşık olarak 12.000 köy adı Bakanlığımız İller İdaresi Genel Müdürlüğü’nde çalışan «Yabancı Adları Değiştirme Komisyonu» tarafından incelenerek Türkçe adlarla değiştirilmiş ve kullanma alanına konmuştur. Yukarıda açıklanmış bulunan nedenlerle yapılan değişiklikler ve kurulan köylerin adları, gerek tatbikatçılar gerekse teorik alanda çalışanlar için en son şekliyle doğru bir kaynak sağlamak amacı ile «Köylerimiz» adı altında kitap¹ yeniden hazırlanmış ve yayımlanmıştır. Alfabetik bir sıra takip eden kitap Birinci Bölüm’de «Köyün Adı – Eski Adı», İkinci Bölüm’de ise «Köyün Eski Adı – Yeni Adı» olmak üzere iki bölüm olarak düzenlenmiştir.

Ülkemizde elli yılı aşan bir süredir yer adlarının değiştirilmesi işlemleri yapılmaktadır. Bu sürede yaklaşık 28 bin kadar yerleşme adı değiştirilmiştir. Bunların 12 binden fazlası ise köy adlarıdır. Köylerin bir kısmının adları Türkçe olmasına rağmen, çeşitli sebeplerle değiştirilmiştir. Bu tür değiştirmeler tüm yurt sathına yayılmış durumdadır. İsmi değiştirilen köylerin ülkedeki dağılışında en fazla dikkat çeken özellik Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da sayılarındaki artış ve yoğunlaşmadır. Bu alan içinde yer alan köylerin tamamına yakın bir kısmının ismi Türkçe olmadığı için değiştirilmiştir. Yerleşmelerin bazılarının isim değişiklikleri üzerinden onlarca yıl geçmiş olmasına rağmen yöre halkı hâlâ eski isimleri kullanmayı tercih etmektedir. Ancak eski isimlerin kullanımında genç insanlar göz önüne alındığında belirgin azalmalar dikkati çekmektedir. Bu durum en az birkaç on yıl daha eski isimlerin kullanımının süreceğinin göstergesidir.²

Türkiye’de yer adlarının değiştirilmesi işlemleri cumhuriyetin ilk yıllarından beri yapıla gelmiştir. Örneğin Artvin İli’nde büyük kısmı Gürcüce olan yerleşme adları “Meclis-i Umûmiyye-i Vilâyet” (İl Genel Meclisi) kararıyla 1925 yılında tümüyle değiştirilmiştir. Ad değiştirme işlemleri İçişleri Bakanlığı’nın 1940 yılı sonlarında hazırladığı 8589 sayılı genelge ile resmîleşmiş ve böylece “yabancı dil ve köklerden gelen ve kullanılmasında büyük karışıklığa yol açan yerleşme yerleri ile tabii yer adlarının Türkçe adlarla değiştirilmesi” başlatılmıştır. Genelgenin ardından valilikler tarafından yabancı dil ve köklerden gelen yer adlarına ilişkin dosyalar hazırlanarak bakanlığa gönderilmiştir. Çalışmalar 2. Dünya Savaşı sebebiyle uzun süre aksamış ve bir ad değiştirme işlemi yapılmamıştır. 1949 yılında 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu ile yer adlarının değiştirilmesi işlemleri yasal bir dayanağa kavuşmuş, ardından 1957 yılında da bir “Ad Değiştirme İhtisas Kurulu” kurulmuştur. Kurulun çalışmaları, çeşitli kesintiler olmakla birlikte 1978 yılında “tarihî değeri olan yer adlarının da” değiştirildiği gerekçesiyle son verilinceye kadar sürmüştür. Komisyon tarafından yaklaşık olarak 75 bin yerleşme adı incelenmiş ve bunlardan 28 bin kadarı değiştirilmiştir. Aynı kurul, 1965 – 1970 ve 1975 – 1976 yılları arasında tabii yer adlarını değiştirmeye dönük çalışmalar da yapmıştır, sonuçta 2.000 kadar yer adı değiştirilmiş ve bunlar bir kitap halinde yayımlanmıştır. Kurul çalışmaları beş yıllık bir aranın ardından, 1983 yılında yayımlanan bir yönetmelik uyarınca yeniden başlamıştır. Bu yeni dönem içerisinde ise daha önce de söz edildiği üzere 280 tane köyün ismi değiştirilmiştir.²

790 sayfalık eserde yer alan Ordu İli, Ünye İlçesi, Merkez (41) – Tekkiraz (20) – Çaybaşı (25) Bucakları’na bağlı 86 adet köyün 1 Mart 1968’deki adları ile 16 tanesinin tespit edilen eski adlarını alfabetik sırayla aşağıda veriyorum :¹

Adı : Ağıdere (Eski Adı : Ağudere) / Merkez Bucağı; Akbaba (-) / Çaybaşı; Aydıntepe (Zembek) / Merkez; Ballık (-) / Merkez; Başköy (-) / Merkez; Beylerce (Alavre) / Tekkiraz; Bolluk (-) / Çaybaşı; Çatak (-) / Merkez; Çatalpınar (-) / Merkez; Çataltepe (-) / Merkez; Çaybaşı (Çilâder) / Çaybaşı; Çayırlı (Havzıkara) / Tekkiraz; Çınarcık (Kelas) / Tekkiraz; Çiğdem (-) / Merkez; Dağköyü (-) / Tekkiraz; Denizbükü (-) / Merkez; Denizbükünalcı (-) / Merkez; Devecik (-) / Çaybaşı; Dizdar (-) / Tekkiraz; Döşemedibi (-) / Merkez; Dumantepe (-) / Çaybaşı; Düzçiftliği (-) / Tekkiraz; Düzmeşe (-) / Çaybaşı; Eğribel (-) / Çaybaşı; Ekincik (-) / Tekkiraz; Elmalık (-) / Merkez; Erenyurt (Fartıl) / Merkez; Eski Kızılcakese (Çöreğikızılcakese) / Merkez; Göbü (-) / Merkez; Göbünalcı (-) / Merkez; Göksu (Asak) / Çaybaşı; Gölcüğez (-) / Merkez; Gölevi (-) / Merkez; Günpınarı (Şehriman) / Merkez; Gürecili (-) / Merkez; Hacıali (-) / Çaybaşı; Hızarbaşı Günlük (-) / Merkez; Hızarbaşı Kumarlı (-) / Merkez; İçeribükü (-) / Çaybaşı; İkizce (Lâleli maa Beyceli) / Çaybaşı; İncirli (Hüseyinhoca) / Merkez; İstiklâl (-) / Merkez; Kaledibi (-) / Merkez; Kaleköy (-) / Merkez; Kapılı (Çinkırt) / Çaybaşı; Karlıtepe (-) / Çaybaşı; Kaynarpınar (-) / Çaybaşı; Kiraztepe (-) / Çaybaşı; Kocaman (-) / Çaybaşı; Koruklu (-) / Tekkiraz; Köklük (-) / Çaybaşı; Kurna (-) / Merkez; Kurtluca (-) / Çaybaşı; Kurudere (-) / Çaybaşı; Kuşçulu (-) / Merkez; Küçük Göl (-) / Tekkiraz; Meydan (-) / Tekkiraz; Nadirli (-) / Merkez; Nureddin (-) / Tekkiraz; Nuriye (-) / Merkez; Pelitliyatak (-) / Tekkiraz; Saraycık (-) / Merkez; Sarıcaerik (-) / Çaybaşı; Sarıhalil (-) / Merkez; Saylan (-) / Merkez; Serviler (-) / Merkez; Sırma (-) / Tekkiraz; Taflancık (-) / Merkez; Taşça (-) / Tekkiraz; Taşkesiği (-) / Çaybaşı; Tekke (-) / Çaybaşı; Tekkiraz (-) / Tekkiraz; Tepeköy (-) / Merkez; Uğurlu (-) / Tekkiraz; Üçpınar (-) / Merkez; Velibayraktar (-) / Tekkiraz; Yağbasan (-) / Tekkiraz; Yağdaş (-) / Çaybaşı; Yağmurtepe (Göçet) / Çaybaşı; Yavı (-) / Merkez; Yaycı (-) / Tekkiraz; Yaylalı (-) / Merkez; Yazkonağı (Lâhna) / Merkez; Yeni Kızılcakese (Fenaris Kızılcakese) / Tekkiraz; Yoğunoluk (-) / Çaybaşı; Yüceler Köyü (-) / Merkez Bucağı.

Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12.211’dir. Ordu İli’ne bağlı toplam 134 köyde isim değişikliği yapılmıştır² (Akkuş 6, Aybastı 3, Fatsa 19, Gölköy 8, Korgan 11, Kumru 18, Merkez 11, Mesudiye 26, Perşembe 9, Ulubey 5, Ünye 16, – ? – 2)¹. Bir başka ifade ile ülkemizdeki köylerin kaba bir değerle % 35 kadarının ismi değiştirilmiş durumdadır.²

İnsanlar, hem kendi adlarının hem de yer adlarının ne zaman ve nasıl meydana geldiğini, manâsının ne olduğunu merak ederek, önce kendi adını, daha sonra da yaşadığı bölgedeki coğrafî adları bu manâda hep sorgulamıştır. Pek çok bilim dalının oluşmasını sağlayan ortak dünya kültürü, bu isimleri inceleyen ve bütün bu sorulara cevap veren bir bilim dalı kurmuştur: Adbilim (Onomastik).³

B.E. BUDARAV; “Birçok ilimle (coğrafya, dilcilik, tarih, etnoğrafya) ortaklaşa çalışan toponomi (yeradıbilim) dilbilimsiz lâl, tarih ilimsiz köksüz, coğrafya ilimsiz ise mekânsızdır.” demektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi yer adları çalışan bir araştırmacı dil, coğrafya ve tarih bilimlerini göz ardı etmemelidir.³

KAYNAKÇA :

¹ İLLER İDARESİ Genel Müdürlüğü – Köylerimiz (1 Mart 1968 gününe kadar), T.C. İçişleri Bakanlığı, Ankara Başbakanlık Basımevi, D.S.İ., 1968, 790 sayfa, (Yer : TBMM Kütüphanesi).

² TUNÇEL, Harun – Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Fırat University Journal of Social Science), Cilt : 10, Sayı : 2, Sayfa : 23 – 34, ELAZIĞ – 2000.

³ YAVUZ, Yrd. Doç. Dr. Serdar / ŞENEL, Yrd. Doç. Dr. Mustafa – Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü, Turkish Studies – International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8 Summer 2013, p. 2239-2254, Ankara.