Yayınlanma Tarihi: 16 Şubat 2018 — okunma
1657 yılında vefat ettiği muhtemel olan Kâtip Çelebi Cihannüma adlı eserinde Ünye’yi, Canik Sancağı sınırları içerisinde göstermekte, ancak Ünye sınırları dâhilinde olan ve merkez şehre 5 km uzaklıkta bulunan Cevizderesi ve Çöreği’yi ayrı kazâ olarak vermektedir.12
Ermeni din adamı Trabzonlu P. Minas Bıjıskyan ‘Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası (1817 – 1819)’ adlı eserinde “Ünye’de sekiz yüz Rum, bir kiliseleri ile beraber kırk ermeni evi vardır. Türkler daha çoktur.” demektedir.12
1847’deki Osmanlı yönetsel bölünümünde Trabzon Eyâleti Merkez Liva, Karahisar-ı Şarkî, Gönye (Ünye ?), Batum ve Canik (Samsun) Livaları’nı kapsıyordu.3 1847’de Ünye’ye gelen Fransız Seyyahı Xavier Hommaire de Hell ‘Voyage en Turquie et en Perse’ adlı eserinde “Zirvede ise bayram günlerinde oldukça dolu olan bir Rum Kilisesi bulunuyor. Bütün bu yerlerdeki insanların çoğunluğu Müslüman, Hıristiyanlar ise burada bir azınlık oluşturuyor.” bilgilerini bize aktarır.12
1869 tarihli Trabzon Vilâyeti Salnâmesi’nde Ordu adından farklı olarak Trabzon Sancağı’na bağlı Bucak Kazâsı zikrolunmaktadır. Salnâme’ye göre Canik Sancağı’na bağlı Ünye Kazâsı Kaymakamı Osman Ağa Kapucubaşı, Meclis-i Daire-i Belediye Reisi Mustafa Kapudan, Meclis-i Deâvi Reisi Naib Efendi, Tapu Kâtibi Şükrü Efendi, Telgraf Memuru Feyzi Efendi ve Vukuat Kâtibi Ahmet Said Efendi’dir. Canik Sancağı esame-i kazâ ve nevahi Ünye Kazâsı, Fatsa Nahiyesi, Bolaman Nahiyesi, Karakaş Nahiyesi ve Niksar Nahiyesi’dir. Ünye Kazâsı 71 kura, 880 gayri müslim hane, 3.324 müslim hane ve yekûn 4.203 hanedir. Nüfus-u zükur 1.253 Ermeni, 1.501 Rum, 10.972 İslâm ve yekûn 13.726 kişidir. Fatsa Nahiyesi ise 11.293 kişidir.6
Ünye Kazâsı 1869 verilerine göre miktar-i talebe-i ulûm 79 kişi, medâris-i ilmiye 2, cevamî (câmiler) 6, mesacid (mescidler) 49, tekaya 1, eimme 12, huteba 55, müderrisin 2, kilise 9, rahip 14, mekatib-i ermeni sıbyan mektebi 7, etfal (tıfıllar = öğrenci) 138, mekatib-i rum 7, etfal 265, mekatib-i islâm (İslâm Okulu) 79, etfal 1.554’tür. Canik Sancağı tevabiinden Ünye Kazâsı’nda dahi başka başka mekâtib-i rüştiye yapılmaktadır.6
1870 Trabzon Vilâyet Salnâmesi’ne göre Ünye’de 10.972 Müslüman erkek, 1.501 Rum Ortodoks erkek, 1.253 Ermeni Gregoryen erkek olmak üzere toplam 13.726 erkek nüfus yaşamaktaydı. Salnâmede Ünye Sıbyan Mektebi’ndeki etnik ve dinsel dağılım şöyleydi : 79 Müslüman okulunda 1.554 öğrenci, 7 Rum Ortodoks okulunda 265 öğrenci ve 7 Ermeni Gregoryen okulunda 138 öğrenci.
1880 Trabzon Vilâyet Salnâmesi’nde Ünye çevresindeki taşınmaz malların dağılımı şöyledir: 1 Hükûmet Konağı, 56 câmi, 77 çeşme, 1 köprü, 4 medrese, 55 Müslüman mektebi, 10 Hıristiyan mektebi, 2 tekke, 156 mezarlık, 12 kilise, 141 değirmen, 2.120 fırın, 660 dükkân ve 9 han. İlçenin il İmar Plânı 1886’da Fransızlarca yaptırılmış, 1940 – 1944 ve 1949 – 1964 yılları arasında İmar ve İskân Bakanlığı’nca eklerle yeniden hazırlanmıştır.3
1888 Devlet Salnâmesi verilerine göre Ünye’de bulunan 1 Rüştiye’de eğitim gören öğrenci sayısı 81’di. 1898 Maarif Salnâmesi’nde ise Ünye Rüştiyesi’nde tedrisat gören öğrenci sayısı 100 kişiydi. 1903 Maarif Salnâmesi’ne göre Ünye Sadullah Bey Medresesi’nde tahsil gören öğrenci sayısı 271, Ünye Rüştiyesi’nde 91’di.3
Avrupalı Seyyah Vital Cuinet’ye göre 1890 yılı başlarında toplam nüfusu 10.000 olan Ünye Kasabası’nda 3.000 Müslüman, 5.000 Rum Ortodoks ve 2.000 Ermeni yaşamaktaydı. Aynı verilere göre Ünye Kazâsı’nın toplam 40.000 olan nüfusunun etnik ve dinsel dağılımı şöyleydi: Müslüman 25.000, Rum Ortodoks 8.000, Göçmen Gregoryenler (Muhacir Gürcüler) 5.000, Ermeni 2.000.
Cuinet, 1890 başlarında Ordu’nun 5, Ünye’nin ise 1 nahiyesi (Karakuş) olduğunu yazmaktadır. Aynı dönemde Ordu, Ünye ve Fatsa’da toplam 44.491 kişinin yol yapımında çalışmakla yükümlü olduğunu belirtmektedir.
1890 başlarında Ünye’de 31.000 kg bal elde ediliyordu ve 14.293 işçi vardı. Cuinet’ye göre “Denizin kıyısında oturanlar, bunların çoğu için dülger (marangozluk) ve duvar ustalığı işleri, âdetlerinde hiç yok gibidir. Bundan dolayı Karadeniz kıyısında oturan diğer insanlardan ayrılırlar. Çok azı kendi memleketlerinde oturmalarına rağmen iş bulmak için İstanbul’a ve diğer deniz kıyısında bulunan şehirlere giderler ve çoğu zaman da iş bulamazlar.”3 – 12
1881/1882 – 1893 nüfus sayımları Ordu, Ünye ve Fatsa’nın kadın – erkek nüfuslarının etnik ve dinsel dağılımını vermektedir. XIX. yy’ın sonlarında toplam nüfusu 50.638 olan Ünye’de 43.308 Müslüman (21.960’ı erkek), 3.695 Rum Ortodoks (1.914’ü erkek) ve 3.635 Ermeni Gregoryen (1.973’ü erkek) yaşamaktaydı.3
Şemsettin Sami XIX. yy’da Ünye’yi anlatırken ‘Canik Sancağı’na bağlı 6.700 ahalisi olan kazâ merkezi bir kasabadır’ der. Kazânın toplam nüfusu 50.778’dir, 2 tekkesi, 85 ilkmektebi vardır. Ali Cevad ise Ünye’ye ilişkin olarak; “Tüm kazânın 25.000’i Müslüman, 8.000’i Rum, 5.000’i Gürcü, 2.000’i Ermeni olmak üzere 40.000 nüfusu vardır. Kazâ, Karauç Nahiye’siyle 104 karyeden (köy) oluşur. Tüm kazâda 1 rüştiye, birçok sıbyan okulu, 75 câmi ve mescit, 2 han, 3 hamam ve 400 dükkân vardır” der.3 – 12
Tarihî coşku ve perspektiften, Ünye’de Ünyeli nüfusunda sayılma erdemliliği dileğiyle.. esen kalınız.
Devam Edecek…
KAYNAKÇA :
3 YURT Ansiklopedisi – Türkiye, İl İl : Dünü, Bugünü Yarını / Cilt 9, 1982/83.
6.EMİROĞLU, Kudret – 1869 Trabzon Vilâyeti Salnâmesi, Cilt 1, Haziran, 1993, 222 sh.
12 DOĞAN, Osman – Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye, Ünye Kent Arş. Ser. 2, İst., 2006, 384 sh.
16 ÇALIK, Mustafa ve Yayın Kurulu – Tarihi, Sarayı, Konakları, Kadıları, Hattatları, Fındığı, Mısırı ve Gemiciliği ile Ünye, İstanbul, 1999, 278 sh.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.