Ünye’nin Demografik Yapısı – V

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Lozan Barış Konferansı’nda 30 Ocak 1923’te Yunanistan’da yerleşik Müslümanlarla Türkiye’de yerleşik Ortodoks Rumların zorunlu göçünü öngören Mübadele Sözleşmesi imzalanmış ve 24 Temmuz 1923’te Lozan Anlaşması ile onaylanmıştı. Türkler için 1923 yılı kışında başlayan mübadele, 1927’ye kadar dalgalar halinde devam etti.⁷

Nedim İpek Bey’in Samsun Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü Arşivi’ndeki defterler üzerinde yaptığı araştırmalara istinaden Samsun ve Ünye İskelelerine gelen göçmenler toplam 23.910 kişi idi.⁴ Ünye İskelesi’ne gelenler İnönü ve Reşit Paşa Vapurları ile gelmiş olup, sadece Ünye İskelesi’ne 30 Mart 1924’te İnönü Vapuru ile 544 kişi; 17 Nisan 1924’te Reşit Paşa Vapuru ile 1.003 mübadil çıkmıştır.⁹

Samsun iskân mıntıkasına sevk edilen göçmenlerin bir kısmı Ordu, Fatsa ve Ünye İskelelerine çıkarılıyordu. Akdeniz Vapuru 1924 yılının Nisan ayında Ordu’ya 801 mübadil, 152 hayvan; Fatsa’ya 493 Dramalı mübadil, 80 hayvan ve Ünye’ye 854 mübadil, 92 hayvan ve 16 araba getirdi. 11 Nisan 1924 tarihinde Ünye’den Niksar’a 50 hane mübadil sevk edildi. Bu rakam 13 Nisan 1924’te 255’e yükseldi.^{9 – 11}

Bu açıklamalar çerçevesinde yöremizin demografik yapısını elimizde bulunan veriler ışığında etüt etmeye devam edelim. Cumhuriyet Dönemi’nde ilk genel nüfus sayımının yapıldığı yıl olan 1927’de Ordu’da km²’ye 40 kişi düşerken, ülke ortalaması km²’de 18 kişi idi. 1980’e gelindiğinde ilde nüfus yoğunluğu km²’de 119 kişiye ulaşırken, Türkiye ortalaması km²’de 58 kişiye yükselmiştir. Ordu’nun toplam il nüfusu, ilçeler dahil 1927’de 202.354 iken Ünye’nin nüfusu 50.411, Fatsa’nın nüfusu ise 37.887 idi.³

1927 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 44.968, şehirde 5.443 olmak üzere toplam 50.411 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1927 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 7.199 (%11,2), kadınlarda 1.202 kişidir (%1,3).⁵

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ordu, bir kentten çok, orta büyüklükte bir kasaba görünümündeydi. 1927’de, Ordu’nun Merkez ilçeyle birlikte 3 ilçesi vardı. Karadeniz kıyısında kurulmuş olan bu ilçelerden (Merkez, Ünye, Fatsa) hiçbirinde, ilçe merkezinin nüfusu 10.000’e varmıyordu. Ordu Kenti’nin nüfusu da 8.209’du. Ünye’ninki 5.443, Fatsa’nınki 2.504 idi. “10.000 + nüfus” ölçütüne göre hiçbiri kent sayılmayacak olan bu yerleşmelerin toplam nüfusu, yani yönetsel bölünüşe göre ilin toplam kentsel nüfusu 16.156 kişiydi. Aynı yıl, ilin köy ve bucaklarında oturan kırsal nüfus 185.000’i aşmıştı. Bir başka deyişle, 1927’de il nüfusunun %92’si köy ve bucaklarda, yalnızca %8’i yönetsel bakımdan kent sayılan merkezlerde oturmaktaydı.³

1930’da basılan Resimli Ünye Rehberi verilerine göre 28 Teşrinievvel 1928’de yapılan tahrire nazaran Ünye’nin umumî nüfusu 61.411’dir. Nüfus-u umumînin %87’sini Türkler, %13’ünü de Gürcü ve Çerkesler teşkil ederler. Lisan-ı umumî Türkçe ise de Gürcü ve Çerkesler, aralarında ana lisanları ile konuşurlar. Ünye ve Saraçlar’da nüfus, erkekler 2.498, kadınlar 3.055 olmak üzere yekûn 5.553 kişi idi. Hâne adedi de 1.200’dü. Nüfusu en kalabalık bazı köyler ise Sarıhalil 805, Tığı 817, Haliluşağı 840, Karaçal 864, Çamalan ve Ancalı 874, Kozköy 983, Kurna 1.085 ve Fatil 1.122 kişi idi.

1935 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 56.837, şehirde 5.780 olmak üzere toplam 62.617 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1935 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 14.865 (%16,6), kadınlarda 2.381 kişidir (%2,1). Ünye Belediyesi 1938 yılında buharlı makina ile elektriğe kavuşmuştur.⁵

1940 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 62.657, şehirde 6.635 olmak üzere toplam 69.292 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1940 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 25.736 (%25,3), kadınlarda 4.588 kişiydi (%3,6).⁵

1945 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 69.160, şehirde 6.382 olmak üzere toplam 75.542 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1945 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 34.824 (%28,3), kadınlarda 7.452 kişidir (%5,4). İki yıl sonra Ünye Belediyesi 1947 yılında dizel motorları ile elektrik donanımını yenilemiştir.⁵

1950 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 79.541, şehirde 8.532 olmak üzere toplam 88.073 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1950 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 42.200 (%31,5), kadınlarda 11.300 kişidir (%7,5).⁵ 01 Mayıs 1954’te Ünye ilçesine bağlı Karakuş bucağı ilçe olarak Akkuş adını almıştır. Ünye Belediyesi 1950 yılında içme suyuna kavuşmuş, şehir suyu işletmeye açılmıştır.

Ordu Merkez ilçenin nüfusu 1950’de 88.557’ye düşmüş, buna karşılık Fatsa ve Ünye’nin nüfusları 1927’den 1950’ye değin düzenli biçimde artmıştır. Söz konusu 23 yılda Ünye’nin nüfusu %75 artarak 88.363’e yükselmiştir. 1960’ta Merkez ilçe 85.363 kişilik nüfusuyla en büyük nüfuslu ilçe konumuna yükselirken, Ünye ikinci sırada kalmış, Fatsa üçüncü sıraya düşmüştür. Bu değişimlerin nedenleri arasında ilçe sayılarının ve coğrafya sınırlarının değişmesi, mübadele ve tehcirin etkileri göz ardı edilmemelidir. 1950’de Ordu’da yaşayanların %2,2’sini il dışında doğmuş kişiler oluşturuyordu. Bunlar içinde yurt dışı doğumluların oranı %0,2 idi.³

1955 Nüfus Sayımı’na göre Ünye’de köylerde 58.177, şehirde 9.242 olmak üzere toplam 67.419 kişi yaşamaktaydı. Ordu hinterlandında 1955 yılı için 6 ve daha yukarı yaşlardaki nüfusun okur – yazarlık durumu erkeklerde 53.546 (%33,0), kadınlarda 15.208 kişiydi (%9,3).⁵

Ordu’da kıt olan tarım alanları zaman içinde miras yoluyla da bölünerek küçük parçalara ayrılmıştı. İlin hemen hemen tek ürünü olan fındık ise üreticiyi bütün yıl boyunca uğraştıracak yoğun bir bakım gerektirmiyordu. Bu nedenlerle, 1950’den sonra kırsal kesimde gizli ve açık işsizlik büyük boyutlara ulaştı. Bunun baskısıyla topraktan kopmaya başlayan nüfusun bir bölümü Ordu Kenti’ne göç ederken bir bölümü de doğrudan doğruya iş imkânları daha geniş olan büyük merkezlere göçmeyi yeğledi.³

Tarihî coşku ve perspektiften, Ünye’de Ünyeli nüfusunda sayılma erdemliliği dileğiyle.. esen kalınız.Devam Edecek…

KAYNAKÇA :

   ³ YURT Ansiklopedisi – Türkiye, İl İl : Dünü, Bugünü Yarını / Cilt 9, 1982/83.

  ⁴ ÖZ, Mehmet – XV – XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, TTK Yay., 234 sh., Ankara, 1999.

  ⁵ ORDU 1973 İl Yıllığı – Cumhuriyetin 50. Yılında Ordu, sh. 10 – 247.

  ⁷ HALAÇOĞLU, Prof. Dr. Yusuf -; Ermeni Tehcirine Dair Gerçekler (1915), TTK Yayını, Ankara, 2001.

  ⁹ DOĞAN, Osman – Tarih Boyunca Ünye, 2003, Ünye Belediyesi Kültür Yay. 3, 514 sh.

¹¹ İPEK, Nedim – Mübadele ve Samsun, Ankara, 2000, sh. 27, 28, 54, 65, 76.