Başörtüsü ve Özgürlük

Misafir Kalem unyetv@unyetv.net

Hegel, özgürlük “bilinmezlerin bilinirliği, kısıtlamanın olmaması özgürlüktür” der.

Sorgulayıcı düşünce insanoğlundadır. Tekerlekten başlayarak internete geldi.

Bilişim çağındayız, sanayi çağında sanayisi güçlü olanlar, en güçlü idi.

Ne kadar çok işlevli bilgiye sahip olan, işlevli bilgiyi toplumla paylaşıma sunabilen toplumlar günümüzde gücün sahibi oluyorlar.

Gerçeği arama çabaları insanoğlunu sonsuzluğa doğru götürmektedir.

Sonsuzluk yolculuğunda noktasal bir yer edinmek çabası, insanoğlunu hareketli kılmaktadır.

Bu çaba içerisinde “özgür ülkeler” bağımsız, “özgür insanlar” sınırsız olma hakları için mücadeleler vermişlerdir.

Özgürlük denilince, tüm toplumlarda kadınlar erkeklere göre daima daha dar bir çerçeve içinde kalmışlardır.

Türk toplumlarında kadın, daha özgür iken ki Orta Asya’nın uçsuz bucaksız topraklarında kadın da özgür olabilmiştir.

İslamiyet’in kadına özgürlük tanıdığı muhakkak, fakat yanlış yorumlamalar ve uygulamalar nedeni ile Müslüman kadın evinin içine hatta kafeslerin arkasına hapsedilmiş, toplumdan ve sosyal yaşamdan soyutlanmıştır.

Anadolu’da kent yaşamında Müslüman kadın için durum böyle iken, köylerde ise Orta Asya’nın geleneksel özgürlük anlayışı, bahçede, tarlada, düğünde, folklorunda ve tüm günlük yaşamda eskisi gibi devam etmiştir.

Son yüzyıla gelindiğinde İslamiyet’in etkisi ile kırsalda da kadınların özgürlükleri, bölgelere, yörelere yöre farklıcılıklar göstererek kısıtlanmaya başlamıştır.

Kentlerde ki başörtüleri de merkezlerden varoşlara (daima varoşlar, var ola gelmiştir kentler büyürken) farklılıklar göstererek değişime uğramıştır.

Yöremizde, kırsalda günlük hayatta beyaz tülbent(değirmi), ev içlerinde, yine beyaz tülbent veya desenli yazma(Tokat işi), çember de denilen ince örtü kullanılmıştır. Halen de öyledir.

Çarşı pazara gidişlerde çember ve krep kullanılmıştır. Çember, kenarları gündelik ise basit oyalarla, gezmelik ise firkete veya iğne oyaları ile süslenerek kullanılmıştır.

Başını örten kadın, hayal gücünü bu çemberlerin oyalarında sınırsız serbest bırakarak iç dünyasının renklerini sergilemektedir.

Çevresinde gördüğü her şeyi oyalarının kıyılarına taşıyan kadınlar, her biri sanat eseri ve renkli hayal gücünün eseri olan bu oyaların ayrıca geniş zaman içerisinde modaları da vardır.

Moda aynı zamanda, başörtüsü ile ilgili değişiklikleri de zaman içerisinde kadınların kullanımına sunmuştur. Yüzyıl başlarında ev tezgâhları dokumaları yaz aylarında başörtüsü olarak kullanılırken, kış aylarında, aynı zamanda manto yerine de geçen “şal” veya “atkı” olarak isimlendirilen yünlü dokumalar, ince örtülerin üzerine alınırdı.

Bu şal veya atkılar çok pratik olmaları nedeni ile giderek günlük hayatın her anına girer baş ve üst örtüsü olarak, gün gezmelerine, mahalle bakkalına, komşuya, çarşıya, köye, cenazeye ve hatta düğüne giderken, hatta ve hatta şehirlerarası ulaşımlarda kullanımı hızlı ve yaş sınırı pek olmayan bir şekilde yayılmıştır.

Daha yaşlı bayanlarda veya yaz aylarında başa alınan siyah ipekli örtülerin, aynı kumaştan siyah eteklikleri de, elbiselerin üstüne çekilmektedir, gidilen evlerde ise bu örtüler çıkartılmaktadır. Yıllar önce hiç de siyasi bir amacı olmayan bu giysiler, manto amacı ile kullanılmaktadır.

Her birisi nerede ise küçük birer yaprak boyutunda örülen oyaların ipliği önceleri saf ipek ”ibrişim” idi. Hacı Resul ve İpek iş marka kreplerin Bursa’dan başlayan yolculuğu, kadınların başlarında örtü olarak son bulurdu.

Düğünlerde, bayramlarda, çarşılarda, kız istemelerde, loğusa ve hayırlı olsun ziyaretlerinde mevlitlerde örtülen örtüler, dikdörtgen şeklinde ve bir buçuk metre uzunluğunda olurdu. Daha yaşlılar ise bu tür ritüellerde beyaz, uzun, pamuklu ve büyük örtüler örtelerdi.

Bu tür kutlamalarda kullanılan örtülerin ön kısımlarında yarım metre uzunluğunda daha abartılı süsleme ve oyalar ile baş kısmında farklılık yaratılmaktadır. Bu işlemeler kanaviçe, beyaz iş, iğne oyası bazen de boyamadır.

Genellikle beyaz ve daha sonra pastel renklerde kullanılan bu “ev başörtüleri “giderek eski zarafetlerini kaybederek sentetik ağırlıklı, çok fazla desenli ve abartılı renklerle rüküşleşti. Son yıllarda ise hazır başörtüleri ve hazır işlenmiş olanları ile

Son elli yıl içerisinde ise dışarıda kullanılan başörtüleri giderek “şal” veya “atkı” nın yerini ipek veya ipekli daha küçük başörtülerine bıraktı. Giderek saçlar önden veya yanlardan özgür bırakılmaya başlandı. Ön kısımda katlar yapılarak daha çok saç görünümü sağlandı.

Daha sonra ise mahalleden uzaklaştıkça, yaşlar küçüldükçe, okullara gidilmeye başladıkça, düğünde, büyük şehirde, çarşıda, parkta yavaş yavaş cesur genç kız ve kadınlarca saçlar açılır, etekler kısalır, topuklu ayakkabılar, ince çoraplar, derken sadece saçlar özgürlüğüne kavuşmaz, kadınlar üstlerinde ki çok kalabalık kumaş topluluklarından sıyrılıp, tayyör, hırka etek ve şık mantolar giymeye başlarlar.

Bütün bu değişimler kırsaldan kente göç ile daha hızlı yaşanırken, bir nevi pasif direniş şeklindedir. Ve bu arada birçok genç kız ve kadın meydanı iyice genişletip bir yandan gizli veya aşikâr sigara içmeye başladılar.

Tüm değişimlere rağmen yinede başörtüsü, mahalle derinliklerinde ve kırsalda kadının özgürce saçlarını kullanmasına müsamaha göstermedi. Önceden kırsalda daha özgür olan kadın bu kez kırsalda başörtüsüz yadırganır oldu. Nerede ise hala öyledir.

Giderek iyice “sembol” olmakla suçlanan başörtüsünün adı “türban” olduktan sonra ulusal sorun ve siyasi bir çözümsüzlük haline geldi. İnanç ve kıyafet özgürlüğü çerçevesinde değerlendirebileceğimiz başörtüsü ve ya başörtüsü kullanan bir kesime göre daha inançlı insanlar, daha doğrusu geç kızlar, Üniversiteye başörtüsü ile girmek hakkını elde etmek için uğraşırken veya bu yönde her türlü uygulamaya son verilmeye çalışılırken, başörtüsü sorunu çıtayı lise, ortaokul değil ilkokul öğrencilerine kadar indirgedi.

Provokasyon olarak nitelene bazı hareketler ise ileri de ki hamlelerin habercisi gibi. Ancak yinede pek çok soru işareti havada uçuşurken partilerin de bu yönde ki anlaşmazlıklar, gündeme, gündem ya da başörtüsü yangınına benzin püskürten ağızlar içte ki düşünceleri haykırmakta artık. Başı örtülü ilkokul öğrencisinin ardından, anaokulu veya daha küçük yaşta ki başları örten eşarplarda satışa sunulacak mı? Yada başını örtmeyenlere hoşgörü olacak mı? Yada başını örtmeyenler bu ülkede sorun olacak mı?Yada başını örtmek özgürlüğünü isteyenle ile yada başını örtmeyerek , inanç özgürlüğünü kullanmak isteyenler aynı potada var olabilecek mi?