Yayınlanma Tarihi: 21 Kasım 2013 — okunma
Ülkemizin tarihi, düşünce üreten insanların; edebiyatçıların, sanatçıların, bilim insanlarının kovuşturulmaları, soruşturulmaları, hapisleri, sürgünleriyle doludur. Yeni bir şey söyleyip, farklı bir şey yapıp da bu durumdan nasibini almamış kimse yok gibidir. Beyinleriyle yaşayan insanlarımıza reva görülen bu çileli hayatlar, sadece o insanları etkilemekle kalmıyor, suya atılan bir taşın genişleyen halkaları misali tüm ailesini, çevresini etkisi altına alıyor. İşte Türkçemizin en usta, en üretken kalemlerinden biri olan Rıfat Ilgaz da bu kaderden payına düşeni alanlardan…
Rıfat Ilgaz’ı, o büyük edebiyat adamını bilmem tanımayan var mıdır? Ama Hababam Sınıfı derseniz, o çok ünlü eserini… onu bilmeyenin, tanımayanın olduğunu sanmıyorum. Yani ünü, yazarınınkini aşmış bir dev eserden söz ediyoruz.
Rıfat Ilgaz hiç şüphesiz, Karadeniz’in edebiyatımıza, kültürümüze kattığı en önemli değerlerden biri . Doğum yeri Kastamonu’nun Cide ilçesi olan yazarın doğum tarihi kesin olarak bilinmiyor. Ancak nüfus kayıtlarına doğum tarihi olarak 7 Mayıs 1911 yazılmış. Eserlerinde toplumcu gerçekçi bir çizgi izleyen Ilgaz, doğduğu-büyüdüğü kültüre her zaman bağlı kalmış ve Kastamonu’nun en önemli simgesi olan Ilgaz dağlarının ismini soyadı olarak almış. Sarı Yazma, Yıldız Karayel, Halime Kaptan ve Karadenizin Kıyıcığında adlı romanları kendi yöresini ve kültürünü işlediği eserleri. Çok sayıda şiir, roman, öykü kitabına imza atan Rıfat Ilgaz’ın 1944’te yayınlanan şiir kitabı Sınıf, toplatıldı ve açılan soruşturma sonucu şair 6 ay hapis yattı. Yine bir zamanlar yasaklı olan Karartma Geceleri adlı eseri ise 2004 yılında 100 Temel Eser listesine girdi. 1982’de Yıldız Karayel ile hem Madaralı Roman Ödülü’nü hem de Orhan Kemal Roman Armağanı’nı alan yazar; 1987’de Ocak Katırı Alagöz ile Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü’nün, 1993’te de Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü’nün sahibi oldu.
Rıfat Ilgaz’ın en çok tanınan, bilinen eseri Hababam Sınıfı ilk defa, İlhan Selçuk’un 1956’da çıkardığı Dolmuş dergisinde hikâye dizisi olarak yayınlandı. Derginin adı Dolmuş olunca Rıfat Ilgaz da kendisine bir taşıt aracının önemli yedek parçalarından biri olan Stepne (Yedek Lastik) adını mahlas (takma ad) olarak uygun görmüş. “Stepne”nin, “Güç durumlarda sorunları çözen kimse” demek olan bir ikinci anlamı daha var ki bence bu anlam Stepne takma adını daha da güçlü kılıyor. Hikâyeler takma adla yazılınca büyük merak uyandırıyor ve kime ait olduğu konusunda ilginç tartışmalara neden oluyor. O kadar ki Rıfat Ilgaz, hikâyeleri yazanın kendisi olduğunu açıkladığında buna insanları inandırmakta epeyce zorluk çekiyor. Hababam Sınıfı hikâyeleri 1957 yılında kitaplaştırılıyor. Yazar bu kitabın ardından, Hababam Sınıfı Baskında (1972), Hababam Sınıfı Uyanıyor (1972), Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1975) ve Hababam Sınıfı İcraatın İçinde (1987) kitaplarını yazarak Hababam Sınıfı serisini oluşturuyor.
Tiyatro oyunu olarak da sahnelenen Hababam Sınıfı’nın bildiğiniz gibi birçok filmi de çekildi. Kitabı henüz okumamış olanlar için şunu belirteyim ki bu filmler eseri yeterince yansıtmaktan bir hayli uzak. Çünkü Hababam Sınıfı sadece komedi değildir. Ağırlıklı olarak parasız yatılıların öyküsüdür ve nitelikli bir eğitim eleştirisi, çok derin bir toplumsal hüzün barındırır. Kitabı filmleriyle bir tutmak kesinlikle yanılgıya düşmek olur.
Hababam Sınıfı’ndan söz edildiğinde, “Ben filmini birçok kez seyrettim zaten, onun için kitabını okumaya gerek duymuyorum” diyen çok sayıda insanla karşılaştım. Biliyorum çok basit bir açıklama olacak ama vurgulamam gerek: Bir filmi bir romanın yerine asla koyamayız! Evet, sinema da çok önemlidir. Ancak edebiyatın yerini sinemayla dolduramayız. Kaldı ki bir eserin sinema uyarlamasıyla aslı arasında dağlar kadar fark vardır. Edebiyat da sinema da benim için vazgeçilmez. Ancak bir romanın insana kattığını bir film asla veremez; nasıl ki bir filmin yerini bir edebiyat eseri dolduramazsa…
Rıfat Ilgaz’ı ve Hababam Sınıfı’nı anlamak için filmlerini seyretmek ya da tanıtım yazılarını okumak asla yeterli değil. Bizzat Hababam Sınıfı’nı okumak gerek: O bize ilk bakışta komik gelen, zaman zaman güldüren, zaman zaman gülümseten olayların ardındaki dramı, hüznü yakalayabilmek, kavrayabilmek için… Orada, insanın yüreğine işleyen öylesine derin, duygu telini titreten öylesine yoğun bir hüzün saklı ki… İşte bence Hababam Sınıfı’nı ölümsüzleştiren ve klasikleştiren de bu.
Hababam Sınıfı’nı okuyamamış olanınız varsa… her şey bir yana, yalnızca bu güzel, yetkin, usta işi Türkçeden kendinizi mahrum bırakmamak adına okumanızı öneririm. Rıfat Ilgaz’ın kitapları halen, oğlu Aydın Ilgaz’la birlikte kurduğu Çınar Yayınları tarafından yayınlanmaktadır.
Ustaya, edebiyatımızın bu büyük ismine bir kez daha saygıyla selam olsun!