Pontus Ünye’sinin Trajik Olayları – I

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Pontus Merkez Kurulu’nca 1922’de kaleme alınarak yayımlanmış 29 sayfalık bir KARA KİTAP (Black Book – Livre Noir), daha doğrusu bir broşür elime geçti. Broşürün adı “KARA KİTAP – Pontus’un Trajedisi”.¹ Adından da çağrışım yapacağı üzere yanlı bakış açısıyla tek taraflı değerlendirmelere yer veren ve konuları tarihî perspektiften objektif olarak ele almayı başaramamış kapkara bir kitap!

Daha geniş anlatımlı benzer bir çalışma 2006 yılında gene Fransızca olarak “GAVUR” adlı 106 sayfalık otobiyografik temayla Paris’te yayımlanmıştı. 1901, Ünye / Köklük Köyü doğumlu Israël Setrak TAHMAZYAN’ın “Soykırımı Yaşayan Bir Ermeni’nin Otobiyografisi” biçiminde özetlenen yaşamı kızı tarafından kaleme alınarak tarihî gerçekler gözardı edilmek suretiyle belgeye dayandırılmadan, olayların sebepleri ortaya konulmadan, Rum ve Ermeni Çeteleri ve faaliyetleri kaale alınmadan kendi duygusal bakış açısıyla fikirlerinin kamuoyuyla paylaşıldığı, düşmanlığı körükleyen diğer bir çalışma olmuş.²

Üçüncü bir kaynak eser olarak arşivimde yer alan gene Ünye’de yaşayıp mübadele yıllarında Yunanistan’a mübadil olarak giden Prof. Dr. Pelagidis STATHIS’in Yunanca yazdığı “OINOH (1923 – 2005)” adlı 440 sayfalık kitaptan bahsetmek isterim. Çocukluğunda yaşadığı Ünye’deki anılarını kaleme alan Sayın Pelagidis, kitabında diğer Karadeniz vilâyetlerine de istatistikî bilgiler ekleyerek geniş yer vermiş ve Yunanistan’a gittikten sonra orada Ünye (Oinoh – Türkçe İno olarak okunur) adıyla kurdukları yerleşim yeri hakkında çok detaylı bilgilerle kitap muhtevasını fotoğraf destekli zenginletmiş. Ancak bire bir, olduğu gibi yayımlanırsa o zaman Türkçe’ye çevrilerek basılmasına onay vereceği bilgisini de kitabı bana temin eden Arkeolog ve Tarihçi Paris PAPAGEORGIOU’dan edindim.³

İlk verdiğim kaynak broşür, İngilizce ve Fransızca dillerinde yan yana yayımlanmış. Fransızca metnini tercüme ederek sizlerle paylaşıyorum. İÇİNDEKİLER bahsinde I – Önsöz (2 sh.), II – İstatistikler (13 sh.), III – 1921 yılı Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında Pontus Helenizmi’ne karşı Türkler tarafından gerçekleştirilen vahşetlerden bazılarının özet anlatımı (7 sh.), IV – Bafra Trajedisi (3 sh.), V – Ünye Trajedisi (1 sh.) ile VI – Ölüme ve İdama Mahkûm Edilmiş Hükümlülerin Listesi (3 sh.) var.

14 Ocak 1922’de Atina’da, 15 numaralı Paparigopoulou Sokak’ta faaliyet gösteren Pontus Merkez Kurulu’nun yayımladığı “Önsöz”de şunlar yazılı : “Pontus Merkez Kurulu bu “Kara Kitap”ı yayımlayarak hazin bir görevi yerine getirmiş oldu. Uygar dünyaya, misyonu çok eskiden beri medeniyet ve özgürlük adına tahammül göstermek olan, siyasî ve ahlâkî bağımsızlığı için mücadele eden küçük ve soylu bir millet üzerinde Türklerin sebep olduğu felâketlerin gerçek bir görüntüsü verilmek istendi.

Bu broşürde Ekümenik Patriklik’ten ve Pontus Bölgesi’nde Hristiyanlara karşı Türkler tarafından işlenen suçların izlendiği raporlardan alınmış resmî istatistikleri yayımladık.

Osmanlı Hükûmeti yerel yönetimlerince 1914’ten beri önceden tasarlanmış ve organize bir program çerçevesinde Küçük Asya’da 1.500.000’den fazla Ermeni ve Rumlara katliam yapıldı!

Acınacak durumdaki bahtsız Pontus Rum halkı; kirletilmiş ibadethanelerinden kapı dışarı edilenler, bâkirelikleri bozulanlar, ırzına geçilen kadınlar, duvarlara fırlatılmak için annelerinin kollarından koparılıp alınan küçük çocuklar, kiliselerde ve cümle kapısı altında kılıçtan geçirilen papazlar, yanmış çocuklar ve yaşlılar, cinayetlerle ve açlıktan kırıp geçirildiler.

Bizzat onlar tarafından gerçekleştirilen bu görülmemiş ve adı konulmamış vahşetler, medeniyetin uygar insanlarının ve onların yöneticilerinin vicdanında gözden düşmelerinin nedeni oldu ve diğer halklar gibi bilhassa Hristiyan halkları yönetmekten âciz ve yaratılan hoşnutsuzluklarla milletler câmiasından da dışlandıkları ilân edildi.

Pontus Merkez Kurulu insanlıkçı ve yüce ruhlara seslendi ve umuyor ki basit bir hoşgörüyle ifşâ edilen korkuların kınanması için bir başkaldırı olarak uygar dünyanın vicdanı insanlık adına bir şeref teşkil edecek.” (sh. 4 – 5)

Broşürün altıncı sayfası ile on sekizinci sayfaları arasında mütareke boyunca ve savaş esnasında katledilmiş ve öldürülmüş, yakılmış, sürgün edilmiş yerleşik nüfusun yer aldığı Pontus Rumları köy ve şehirlerinin istatistikleri yer almakta.

Amasya Metropolü’nün bölge sınırları içerisinde Amasya, Samsun ve Kadıköy Mutasarrıflıkları ile Bafra, Kavza (Havza) ve Vezir Kiopru (Vezirköprü) Kaymakamlıklarındaki köy ve şehir adları, Rum nüfusları detaylıca verilmiş. (sh. 6 – 13)

On üçüncü sayfada ÜNYE Kazası (Caza Uniah), Niksar Metropollüğü Bölge Sınırları (Circonscription de la Métropole Néocésarée) içerisinde görülmekte. Ünye Kazası’nda Rum nüfustan (population grecque) 3.100 kişinin, Kirejd dépé’de (Kireç Tepe) 346, Dérébachi’nda (Derebaşı) 490, Kiyarés’te 608, Douz meché’de (Düz Meşe) 583 kişinin malları müsadere edilerek soyulup soğana çevrildikleri, açlık ve soğuktan sürgünde öldükleri, tecavüze uğradıkları, soyuldukları, cinayete kurban gittikleri, öldürülerek ve katledilerek yok edildikleri iddiası var.

Benzer istatistikî bilgiler on dördüncü sayfada Trabzon (Trébizonde) Metropolü için, on beşinci sayfada Tokat (Haldias), on yedinci sayfada Maçka (Matzka), on sekizinci sayfada Colonias (Şebinkarahisar) Metropollükleri için verilmiş.

On dokuzuncu sayfada Rum câmiası ve kilise kökenli eyâletlerde Pontus’ta ölenlerin genel tablosu verilmiş. Ünye’nin içerisinde yer aldığı Niksar Metropolitliği’nde 95 manastır, 135 kilise ve 106 okulun ortadan kaldırıldığı belirtilerek, 27.216 kişilik nüfusun da öldürülmek suretiyle yok edildiği savı yer almakta!

Bu tablodan anlaşılıyor ki Amassia, Néocésarée, Trébizonde, Chaldée, Rodopolis ve Colonia Metropolitlikleri’nde 815 sağlıklı Rum manastırı tümüyle ortadan kaldırılmış; 960 okul ve 1.134 kilisesiyle birçok Rum köyü yağma edilmiş ve 500 yıldan beri müktesep haklı mülkiyetler ateşe verilmiş; yetiştirilen milyarlarca hayvan ele geçirilerek çalınmış ve 303.238 kişiden oluşan nüfusun tamamının silâhla ve kılıçla, tüfek atışıyla ve asılarak, açlıktan ve soğuktan mahvına sebep olunmuştur.

Bu imha eylemleri; Amassia’daki birçok asılma olayları ve Merzifon Fransız Mektebi’nin kurulmasında bile ve Tekké Keuy (Tekke Köy), Carapertchine (Karaperçin), Ada’daki kurbanlar ve Kiz Alan, Sélamelik (Selâmlık), Djimbouch (Cümbüş) Han ve Cavak vb. hinterlanddaki tüm katliamlar için çürütülemez tanıklığa delil teşkil etmektedir.

Birlikçi (Üniter Devletçi) ya da Kemalist düşünceye sahip Türkler tarafından işlenen bu korkunç olaylar, cinayetler, tecavüzler, hırsızlıklar, hapsedilmeler ve mallara yapılan keyfî müsadereler ve her türden benzeri görülmemiş vahşetler 1915 Ermeni katliamlarındaki zulümle karşılaştırıldığında onları neredeyse aratmıştır. (sh. 19)

Yirminci ve yirmi birinci sayfalarda 1921 yılı Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında Karadeniz Pontus Helenizmi’ne karşı Türkler tarafından gerçekleştirilen zulümlerden bazılarının özet anlatımı verilmiştir.

Devam edecek

KAYNAKÇA :

¹ CONSEIL Central du Pont – Livre Noir La Tragédie du Pont (Black Book The Tragedy of Pontus) 1914 – 1922, Athènes (Athens), 1922, 29 sayfa. Edition du Conseil Central du Pont. Athènes – Imprimérie «Phoenix», rue de Slade, 38.

² TAHMAZYAN, Israël Setrak – Gavur – Autobiographie d’un Arménien ayant survécu au génocide, Paris, 2006, 106 sh.

³ STATHIS, Prof. Dr. Pelagidis – EYΣTAΘIOΣ ΠEΛAΓIΔHΣ, H ANEΞANTΛHTH, OINOH (1923 – 2005), Δεύτερη BEΛTIΩMENH, Έϗδοση, Θεσσαλονίκn 2005, 440 sh.