Yurt Ansiklopedisi’nde Ünye – II

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

1927 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre Ünye’nin nüfusu 50.411 kişi idi. 1927’den 1950’ye değin 23 yılda nüfus %75 artarak 88.363’e yükselmişti. 1954’te yeni bir yönetsel değişiklik olmuş, Ünye’nin Karakuş Bucağı ilçe yapılmış ve adı Akkuş olmuştu. 1950 – 1960 arasındaki yönetsel değişikliklerin etkisiyle Ünye İlçesi’nin nüfusu %12 azalmıştır. Ünye’nin Nüfus Gelişme İndeksi (1950 = 100) 1960’da 88, 1970’de 120 ve 1980’de 143’tür. Kentsel Nüfus Gelişme İndeksi ise (1950 = 100) 1960’ta 130, 1970’de 223 ve 1980’de 323’tür. 1980’de 126.440 kişilik nüfusuyla (kent nüfusu 28.227, kır nüfusu 98.213) ikinci sırada yer almaktaydı. Nüfusu 1960’ta 10.000’i aşan ve ilin ikinci büyük kentsel yerleşmesi niteliğini kazanan Ünye’nin nüfusu, söz konusu 10 yılda yalnızca % 30 artmıştı.

1960’larda il ekonomisinde önemli bir gelişme olmadığından, kırsal alandan kopan nüfusun giderek artan bir bölümü il dışına göç ederken, bir bölümü de başta Ordu Kenti olmak üzere, ilin Karadeniz kıyısındaki ve kıyıya yakın Ünye, Fatsa ve Aybastı ilçe merkezlerine yerleşmeye başladı. 1960’ta Ünye’nin kentsel nüfusunun 10.000’i aşmasıyla, 1955 – 1960 arasında kentleşme hızı yapay bir biçimde binde 148,5’e sıçramıştır.

Ünye İlçesi’nde 1927 – 1980 yılları arasında nüfusun gelişimi Toplam – Kent – Kır ölçeğinde şöyleydi: 1927’de (T. 50.411, Kt. 5.443, Kır 44.968), 1950’de (88.363, 8.735, 79.628), 1960’ta (77.604, 11.350, 66.254), 1970’de (106.346, 19.448, 86.988) ve 1980’de (126.440, 28.227, 98.213).

Ünye’de 1980’de bağlı köy sayısı Merkez’de 47, Çaybaşı’nda 25 ve Tekkiraz’da 19 olmak üzere toplam 91 köydür. Merkez nüfusu 43.707, Çaybaşı 35.168 ve Tekkiraz 19.338 olmak üzere toplam 98.213 kişidir. Ortalama köy nüfusu 1.056 kişidir. Nüfusu 1.000’in üzerinde olan köy sayısı ise 35’tir. İlçeye bağlı köy ve bucak belediyelerinin nüfusları ise 1980’de şöyleydi: Erenyurt (K) 4.545 kişi, İnkur (K) 4.413, Çaybaşı (B) 4.839, İkizce (K) 2.386, İlküvez (K) 2.242, Yoğunoluk (K) 2.163, Tekkiraz (B) 3.175 ve Pelitliyatak (K) 2.874.

1913 Tarım Sayımı’nda Ordu, Trabzon Sancağı’na bağlı bir kaza idi. Ünye ve Fatsa ise o tarihte Canik Sancağı’na bağlı birer kaza idi. Ünye’de fasulyeden başka çok az miktarlarda bakla ve bezelye ile soğan ve sarımsak üretilmekteydi, bir miktar da pirinç ekimi yapılmaktaydı. Sayım yılında 163 ton fındık üretimi gerçekleştirilmişti. Ton cinsinden ürün türlerine göre üretim şöyleydi: Tahıllar 10.292, Buğday 295, Arpa 333, Mısır 9.375, Yulaf 268, Baklagiller 845, Fasulye 520, Kenevir 318, Tütün 26, Zeytin 4, Keten Lifi 66 ve Keten Tohumu 89 ton. İldeki mısır ekim alanlarının 1/3’üne yakın bir bölümü Ünye’de toplanmıştır. Mısırın ‘alaf’ adı verilen sapı, kış aylarında hayvan yemi olarak kullanılmak üzere saklanır. Kuru mısır saplarının (alaf) değerli bir yem olmadığını üreticiler de bilir. Ama ekonomik imkânsızlıklar, ayrıca alafın yörede üretilen ve alışılmış bir yem olması, bolca kullanılmasına neden olur. Fasulye, en çok ilin kıyı ilçelerinden Merkez İlçe ve Ünye’de yetiştirilir. İl bitkisel üretim değerinin ilçelere göre dağılımında, %25,8’lik payla Ünye başta geliyor.

1911’de Ordu’daki 8.400 fındık bahçesinde 10 milyona yakın fındık ocağı vardı. Fındık alanları I. Dünya Savaşı’ndan önce Ulubey, Perşembe, Fatsa ve Ünye’nin birçok kıyı köyüne yayılmıştı. Fındık üretiminde (1980) Fatsa ve Ünye 15.000’er ton üretim ile il fındık üretimi içinde %22,3’er payla ilk iki sırayı almaktaydı. İlde fındık ticareti de kıyı kesiminde yoğunlaşmıştır. Fatsa, Ünye, Ordu ve Perşembe, geçimlerini fındık ekiciliği, ticareti ve işlemesinden sağlayan yerleşmelerdir. Ünye ve Fatsa, fındık dışsatımında öbür ilçelerden öndedir. Ormanlar, Ordu ilinin iç kesimlerinde ve yüksek yörelerinde toplanmıştır. Akkuş ormanlarının çoğu koru özelliği taşır. Ünye ormanları ise baltalık karakterdedir. Ağaç türlerinden en çok göknar, kayın, meşe, gürgen, kızılağaç ve karaçama rastlanır.

1976 Köy Genel Bilgi Anketi’ne göre ilin 522 köyünden 87’si dışarıdan tarım işçisi alırken, 161’i dışarıya tarım işçisi gönderiyordu. Dışarıya inşaat işçisi gönderen köy sayısı Ordu’da 489’a ulaşmaktaydı. Topraksız aileler, ilin Fatsa, Ünye, Merkez ve Mesudiye ilçelerinde yoğunlaşmıştır. 1980’lerin başında Fatsa, Ünye ve Merkez ilçede bakır arama çalışmaları sürdürülüyordu.

1950’de Ünye’de Hasan ÜRER’in kurduğu basit bir lâstik atölyesi, daha sonra ilde kurulan lâstik ve plâstik ayakkabı fabrikalarının çekirdeğini oluşturdu. Anadolu’nun değişik yörelerine satış yapan kuruluşlar arasında Ürerler, Soysallar ve Köklü Lâstik Fabrikalarıyla, Ürerler Plâstik, Soysallar Plâstik ve Osman Yılmaz ile Burhan Yazgan’ın plâstik fabrikaları vardı. 1980’lerin başında Ordu’da 21, Fatsa’da 6, Ünye’de 8 tane fındık kırma fabrikası da olan dışsatımcı şirket vardı.

İç bölge ürünlerini öbür illere ve yurt dışına pazarlamada Fatsa ve Ünye iskeleleri rol oynuyordu. Deniz ulaşımında Fatsa ve Ünye motor iskeleleri ve balıkçı barınaklarından yararlanılmaktadır. Ünye’de bir betonarme iskele vardır. İskele, 1956 – 1958 arasında Bayındırlık Bakanlığı’nca yaptırılmıştır. Boyu 120 m, yüksekliği 3 m, derinliği ise 3,5 m’dir. İskeleye 200 tonluk 4 motor yanaşabilmektedir.

İlde ilk posta servisi 1842’de başlamıştır. O yıllarda posta, haftada bir kez Trabzon’a gönderilirdi. Posta trafiği yönünden dışa açık Merkez, Ünye ve Fatsa ilçeleriyle, dışa kapalı Kumru, Korgan, Akkuş ilçeleri arasında gözle görülür bir farklılık vardır.

Cumhuriyetin 10. yıldönümünde, Ordu’da ortaöğretim kurumu olarak biri Merkez ilçede, öteki Ünye’de 2 ortaokul vardı. 1983’te Ordu’daki 110 ortaokuldan 19’u Ünye’deydi. Ordu ilinin ikinci lisesi 1963’te Ünye’de hizmete girmiştir. 1980’de kırsal kesimdeki lise İkizce köyünde idi. Pratik Kız Sanat Okulu 1952’de Ünye’de açılmıştı. 1983’te Fatsa ve Ünye’de 75’er yataklı birer Devlet Hastanesi vardı. Çengelli Solucanla Mücadele Yönetmeliği’ne göre Merkez, Fatsa ve Ünye ilçeleri ikinci derece mücadele bölgesine alınmış ise de bu mücadele yeterince etkin değildi. Sıtma Savaş Başkanlığı Ünye ve Fatsa’da şubeler açmıştı.

1980’de ildeki çeşitli meslek kuruluşu üyelerinin %20’si Fatsa’da, %15’i de Ünye’deydi. Çalışır durumda olan Ziraat Odaları’ndan en gelişmiş olanları, 1980’de 17.490 üyesi olan Ünye ve 14.250 üyesi olan Fatsa Ziraat Odaları’ydı. Köy Kalkınma Kooperatifleri’nden 14’ü Fatsa’da, 10’u Ünye’de idi. Fındık Tarım Satış Kooperatifi’nin Fatsa ve Ünye’de kırma makinaları vardı. 1980’de FİSKOBİRLİK’e bağlı 10 fındık tarım satış kooperatifinden ikisi Fatsa ve Ünye’deydi. 1982’de 36 Tarım Kredi Kooperatifi’nden 8’i Fatsa, 5’i Ünye’de idi. 1982’de 16 Esnaf Kefalet Kooperatifi’nden 3’ü Ünye, 2’si Fatsa’daydı. 1967 – 1982 arasında ilde 21 tüketim ve yardımlaşma kooperatifi kuruldu. Bu kooperatiflerin 3’ü Ünye, 1’i Fatsa’daydı. 1982’de Ünye’de 1 sanayi sitesi, 1 küçük sanayi sitesi yapı kooperatifi, Fatsa’da da 1 sanayi sitesi yapı kooperatifi vardı. 52 konut kooperatifinden Fatsa’da 7, Ünye’de 1 tane vardı. 15 Ekim 1981’de Ünyeli Ali Mazhar Haznedar Danışma Meclisi Üyeliği’ne getirildi.

Ünye’de 1974’te üretime geçen Ünye Çimento Fabrikası’nın kuruluş sermayesi 125 Milyon TL idi. Kurucuları arasında Türkiye Çimento Sanayi A.Ş., Ordu Yardımlaşma Kurumu, Ordu İli Özel İdaresi, Ünye Belediyesi, Ünye Ticaret Odası ve Ordulu girişimciler vardı. Yıllık üretim kapasitesi 590.000 ton’du. 255 Milyon TL yatırımla gerçekleştirilen kuruluşta, 1983’te 400 kişi çalışmaktaydı. Fabrika, Ordu, Sinop, Samsun ve Giresun illerinin çimento talebini karşılamaktaydı. 1980’de önemli bir grev bu kamu kuruluşunda gerçekleşti. Ünye Çimento Fabrikası’nda çalışan ÇİMSE-İŞ üyesi 450 işçinin 7 Temmuz 1980’de başlattıkları grev 14 gün sürdü. Sendikanın Ünye’de şubesi vardı. Grev, Bakanlar Kurulu tarafından ertelendi. 20 Temmuz 1980’de yapılan görüşmelerde TİS’le anlaşmazlık sona erdi.

Tarihî coşku ve perspektiften, geçmişten ders almak ve unutmamak dileğiyle…

KAYNAKÇA :

¹ YURT ANSİKLOPEDİSİ Türkiye, İl İl : Dünü, Bugünü, Yarını – Cilt : 9, Anadolu Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 1982 – 1983, sh. 6248 – 6339, Dağıtım : Hürriyet Holding A.Ş..