Yayınlanma Tarihi: 22 Mart 2019 — okunma
M. Ufuk MİSTEPE
mistepe@gmail.com
Bazı tarihî haritalarda Ünye’nin olduğu yerde UNICH IRON SMELTED(Ünye Demir Cevheri ya da izabe demir)(George F. Cram, 1898)1yazılı olduğunu görmüşsünüzdür. Gümüşün Yurdu Alybē’nin de Ünye olduğunu belgelere dayalı olarak “Homeros’un Alybē’si Ünye” adlı üç bölümlük makalemizde yayımlamıştık.2Savaş âletleri (ok ucu, mızrak ucu, kalkan, kılıç, gürz vb.) ve kesici âletlerin demir kökenli hammaddeye dayalı olduğu yıllarda çeliği yapmasını bilen Halizonlardı (Çalbiyalılar). Çalbiya da (Ünye) stratejik bir önemi ve konumu haizdi.
Homer’in Halizonyalı olarak tanıttığı Anadolu’nun en usta demircileriaynı zamanda gümüşü de kullanan Kaliblerdi (Chalybe). Bu kavme HALİP denirdi. Bölgeye KALİBYA adı verilmiş olup, Enoé – Cotyorehinterlandını da içine alıyordu.5Alybē(Alübe okunur) yerleşim yerinin, Alizon ise halkın adıdır.Chalybia(Halibya), genelde, Thermodon(Terme Irmağı) Nehri ile Jason(Yason) Burnu arasında bulunan – yaklaşık 70 km genişliğinde ve 30 km derinliğinde bir alan – Pontus Dağları’nın Kuzey eteklerinde olarak tanımlanmaktadır. Halibya’nın Başkenti ÇALBİYA da Ünye idi. Yunanlı Arkeolog Paris Papageorgiou; “ALYBE – HALİBİA; Eski Yunanca’da ALİBAS kelimesinden türemiştir” der. Ona göre bu kelimenin manâsı ise Değişime Uğramış Şarap = Sirke’dir.3
Strabon, “Bugünkü Khaldaioi kavmine eski devirde Khalybes (Halip) denirdi diyerek Halizones ve Khalybe üzerine yorum ve alıntılar getirmek suretiyle Homeros’un Gümüş Yurdu Alybē’sinden bahsetmektedir. “Ve karada madenler vardır, daha eski devirlerde gümüş madenleri de olduğu halde bugün sadece demir madenleri kalmıştır. Orman ve madenlerle dolu olan dağlar sahilin hemen üstündedir ve kıyının çoğu işlenmemiştir.”Strabon’a göre Xenophon’un “Khalybes” dediği halk kendi zamanındaki gümüş ve demir madenleri bulunan “Khaldai” halkı.4
1838’deÜnye Madeni Emini Hacı Yakup Bey’di. Madenleri işletir, Tersane-i Âmire’nin ihtiyaç duyduğu zaman da oraya demir madeni gönderirdi.
Şemseddin Sami XIX. yy’da Ünye’yi şöyle anlatır: Kazada mermer ve madencilikle uğraşanların sayısı günden güne artmaktadır. Ayrıca kazada simli kurşun (gümüşlü kurşun), demir ve manganez gibi madenler de işletilir”.6
John Freely, “Türkiye’nin Karadeniz Kıyısı” adlı eserinde Ünye’deki demir madeni ocakları hakkında şunları söylemektedir.7“Oinaion Kalesi’nin Hamilton tarafından ziyâreti onun demir madenini keşfetmesini de sağladı. Bunu şöyle anlatır: İlk başarısız denemeden sonra Ünieh‘e dönmeye hazırlandığım sırada getirildiğim ormanda 3 – 4 siyah kulübe gördüm. Bunların demir ocağı olduğu söylendi. Bana bilgi veren, ayrıca yukarıdaki tepelerde de demir işleriyle uğraşanlar olduğundan bahsetti.”
AnthonyBryer ve David Winfield, “TheByzantineMonumentsandTopography of thePontos” adlı eserinin OinaionandtheDistrictofChalybia adlı bölümünde “Oinaion, önemini gemi inşâ sanayiine9güneye doğru dağın yaklaşık 70 km ötesindeki Neokaisareia’ya olan geçidine ve antikçağdan XIX. yüzyıla kadar muhtemelen bu bölgeye adını veren demir işçileri ile meşhur olanή Xαλυβίαbölgesine borçludur” demektedir.10
“Çarşamba – Ünye Sahil Kumlarından Demir Kazanma Olanakları” üzerinde Serap AKIN, Oktay YALGIN ve Mehmet KAYADELEN’in bulguları ışığında şu veriler elde olunmuştu: M.T.A. Enstitüsü tarafından sahilden 10 – 15 m uzakta, sahile paralel bir hat boyunca 2 km uzunluğundaki bir plâjın işletilebilecek minimum rezerve sahip olabileceği düşünülerek birer kompozit numune elde edilmiştir. Konsantrede yeterli Fe (Demir) kazanılmasına karşılık TiO2 %5.90 gibi bir değerde olmaktadır. Araştırmada ilk dört manyetik konsantrenin ekonomik sınır içine alınabileceği gösterilmektedir.8
Doğu Karadeniz sahil kumlarından demir kazanma olanağı önemini yitirmemektedir. Türkiye’de son fiyatlara göre elektrik enerjisi ve kok fiyatı baz alınırsa kalkınmakta olan bir ülke olarak Türkiye’nin demir cevheri ihtiyacının yurtiçi kaynaklarından karşılanabilmesi için bu cins yatakların değerlendirilmesi yoluna gidilebileceği anlaşılmaktadır. Sahil şeridi boyunca büyük miktarlarda birikmiş ve deniz hareketleri nedeniyle doğal olarak biraz zenginleşmiş kumlar, karada ve deniz içinde uzanmaktadırlar.8
Edinilen bilgilere göre, Ünye’nin Kumarlı mevkii ile Ulubey İlçesi’nin Akoluk ve Sayaca bölgelerinde altın yatakları bulunduğu belirlenmiş olup, Ünye-Kumarlı’da1 ton kapasitelialtınbulunduğu tespit edilmiş,Çambaşı Yaylası Fundacık mevkiinde 750 bin ton demir, Ünye-Kumarlı sahasında 107 tongümüşolduğu ortaya çıkmıştır.11
Çocukluğumda sahilden getirdiğim kumları kâğıdın üzerine koyup, altına tuttuğum mıknatısla kuma çeşitli şekiller verdiğim ve demirli kum partiküllerini küçük cam bir şişede topladığım günleri hatırlıyorum. Nereden bilecektik bu cevherin Manyetik Kum olduğunu?
Binlerce yıldır demir yataklarından yağmur ve yeraltı sularıyla ırmakları kullanarak denize ulaşan bu demir karışımlı mikro mineraller dalga ve akıntıların etkisiyle sahilde kilometrelerce uzanan kumsalımızın oluşumuna vesile olmuşlardır.
Emekli Jeofizik Mühendisi Orhan YİĞİT, 2017 yılında Ünye’ye yerleştikten sonra, bir plaj gezisi esnasında vücudu elektrik yüklü kızının üzerinin tümüyle siyah kumla kaplanması ve kumları üzerinden bir türlü temizleyememesi olayı ülkemiz için önemli bilimsel bir keşfe imza atmasını sağladı. Yiğit, 1900’lü yıllardan beri yöre halkının stres atmak ve birçok rahatsızlığa çare aramak için kendini içine gömdüğü siyah kumun, manyetik yönünü ve yüksek faydalı mineral bileşimini böylece keşfetmiş oldu.12
Uzun yıllardır dünyada, Japonya, Rusya-Ukrayna, Endonezya, Karadeniz’e sahili olan ülkeler gibi coğrafyalarda, sağlık turizminde ve ticaret alanında kullanılan manyetik siyah kum, ülkemiz topraklarında, en çok da zamanın İpek Yolu liman ticaret merkezi Ünye’de, yüzyıllar önce yabancı tüccarların, 1900’lü yıllardan itibaren de Ünye halkının şifâ kaynağı oldu.Denizden-kumdan gelen sağlık her ne kadar uzunca bir zamandır Türk halkı tarafından bilinse de kumun sadece romatizma gibi rahatsızlıklara iyi geldiği inancı; bilhassa da manyetik siyah kumun gerçek içeriğinin anlaşılmaması nedeniyle ‘alelâde bir deniz kumu zannedilmesi’ düşüncesi, Orhan YİĞİT’in2017 yılındakikeşfi ile son buldu.12
Manyetik siyah kum diye adlandırılan Ünye kumu, yapısı itibari ile incelendiğinde manyetit, hematit, ilmenit, kobalt gibi 20’ye yakın mineral bileşiminden oluşan, inorganik bir madde. Yiğit’in araştırmalarına göre bunların içerisinde bulunan manyetit, hematit ve kobalt elementleri, mıknatıs tarafından çekilen, oksitlenmiş demir bileşenleri ki bunlar, insan vücuduna son derece faydalı…12
Dünyada manyetik siyah kumdan önemli ticarî gelir elde eden Japonya, Ukrayna gibi ülkeler, en fazla bir buçuk kilometrelik koya sahip iken Ünye sahilleri boyunca bu doğal cevher, 30 kilometreyi buluyor. 80 mikron inceliğe sahip Ünye manyetik siyah kumu, kalın ve ağır materyaller içeren dünyadaki diğer örneklerinden kalite açısından fersah fersah öne çıkıyor.Ağır materyaller içermemesi sayesinde daha sağlıklı olan ve inceliği sebebiyle insan vücudunun gözeneklerine daha fazla nüfuz eden, dolayısıyla da faydası artan Ünye manyetik siyah kumu, farklı materyallerin içine konarak ya da kumtaşı şekline getirildikten sonra takılarda kullanılıp, vücuttan üç santimetre uzağa kadar dahi olumlu etkisini gösteriyor.Siyah kumun, timüs bezlerini aktive etmesiyle vücuttaki negatif enerjiyi aldığı, vücut enerjisini dengelediği, stresi önlediği, kalp sağlığından olumsuz düşüncelere kadar birçok soruna çözüm olduğu vurgulanıyor.12
Sahil kumlarındaki demirden sınaî olarak faydalanma imkânı var ise de bu uygulamanın sahillerdeki kumsalı yok etmesi ve eko-sistem dengesini bozması nedeniyle proje olarak Ünye’de yaşam şansı bulamamıştır. Yöresel takı, süs, biblo vb. el sanatları için ideal bir hammadde olması yanında sağlık sektörü ve yan sanayii başta olmak üzere diğer sektörlerin de bu hammaddeye talepte bulunması artık kaçınılmazdır. Bu durumda deniz turizmine ve Mavi Bayraklı plâjlarımızadarbe vurması ihtimali nedeniyle plâjların aktif olduğu mahallerden bu altın değerindeki Manyetik Kum’un çıkarılıp kaçak taşınması yasaklanmalı ve engellenmelidir! Plâj olarak değerlendirilme şansı bulunmayan uzak mahallerden alınması da belli bir disipline tâbi tutulup yok edilmesinin önüne geçilmeli, halkı bilinçlendirmek adına evlere broşür dağıtılmalı, şikâyet hattı belirlenmelidir!
İlgililer çöp ve Çamlık olaylarında olduğu gibi başlarını kuma sokup muhtemel talana bigâne kalmamalıdırlar. Dertlerimiz kum tanesi gibi küçük olsun diye beklerken ‘sel gider kumu kalır; kum gider derdi bize kalır!..özdeyişini aklımızdan çıkarmayalım…
KAYNAKÇA :
1MAIN Author: CRAM, George F.,TurkishEmpire in Europe andAsia, Chicago: 1898; fromThe Universal Atlas, Geographical, AstronomicalandHistorical, Original Source: Courtesy of Adams Antiques, Northport, Alabama, Scale: 1:9,187,000.
2MİSTEPE, M. Ufuk – Homeros’un Alybē’si Ünye I-II-III, Ünye Haber Gazetesi, 28.02/07.03/18.03.2014, Sayı: 1824/1830/1839, Yıl: 11.
3MİSTEPE, M. Ufuk – Antik Çağ’da Ünye, Ünye Haber Gazetesi, 05.08.2011, Sayı: 1041, Yıl: 8.
4STRABON – Coğrafya (Geographika), Kitap XII, Bölüm I – II – III, İngilizce’den Çeviren: Adnan PEKMAN, İst. Edb. Fak. Basımevi, 1969, İ.Ü. Edb. Fak. Yay. No. : 1437.
9Idrisi, ed. Jaubert, 393; ed. Nedkov, 96 – 97, andnote 298 on p. 146 Cf. Makarios (1658), II, 435.
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.