Devlet Salnâmelerinde Ünye ve Ordu – III

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

Matbuat Umum Müdürlüğü’nce ilk kez Lâtin harfleri ile basılan Devlet Salnâmesi 1928 – 1929 yılları için Türkiye Cumhuriyeti DEVLET YILLIĞI adıyla yayımlanmıştı.¹³ 758 sayfalık bu belgesel çalışmanın 251 ve 260. sayfalar arası Ordu Vilâyeti’ne tahsis edilmiş. Özet olarak yöremiz hinterlandını ilgilendiren pasajlarını sizlerle paylaşacağım.

Devlet Yıllığı’na doğrudan FİHRİST ile giriş yapılmış. İçerisinde sırasıyla ve özetle Takvim, Teşkilâtı Esasiye Kanunu, Millî Bayramlar, Riyaseti Cumhur Dairesi, Resmî Kurumlar, Bakanlıklar, Elçilikler, Genel Müdürlükler, Fakülte ve Mektepler, Sıhhî Müesseseler, Bankalar ve alfabetik olarak 63 Vilâyet yer almakta.
ORDU VİLÂYETİ (sh. 251)

Hudut ve Mesahai Sathiye : Ordu Vilâyeti şarkta Giresun, garpte Canik Vilâyeti’nin Terme Kazası, şimalde Karadeniz, cenupta Şarkî Karahisar Vilâyeti’nin Mesudiye ve Tokat Vilâyeti’nin Niksar, Reşadiye kazalarile mahduttur. Mesahai şathiyesi 5026 kilometre murabbaıdır.

Mülkî Taksimat : Ordu Vilâyeti, vilâyet merkezi olan Ordu Kazasile Ünye ve Fatsa kazalarından müteşekkildir. Vilâyet merkezi Ordu’nun Ulubey, Hapsamana, Perşembe, Bulaman, Aybastı namlarında beş nahiyesi ve 236 köyü vardır. Ünye Kazası Karaguş (Yazlıkpilâki) Nahiyesile 111 köyden ve Fatsa Kazası da Kumru Nahiyesile 98 adet köyden ibarettir. (sh. 252)

Umumî Nüfus : Ordu Kazası kayıtlı umumî nüfus 51.370 erkek, 61.634 kadın olmak üzere yekûn 113.004 kişi. Doğanlar 1.047 erkek, 1.168 kadın ve yekûn 2.215 kişi. Ölenler 616 erkek, 645 kadın ve yekûn 1.261 kişi. Evlenenler 718 erkek, 109 kadın ve yekûn 827 kişi. Boşananlar 8 kişi.

Ünye Kazası kayıtlı umumî nüfus 22.380 erkek, 28.031 kadın olmak üzere yekûn 50.411 kişi. Doğanlar 1.095 erkek, 1.082 kadın ve yekûn 2.177 kişi. Ölenler 316 erkek, 213 kadın ve yekûn 529 kişi. Evlenenler 708 erkek, 163 kadın ve yekûn 871 kişi. Boşananlar 5 kişi.

Fatsa Kazası kayıtlı umumî nüfus 17.074 erkek, 20.813 kadın olmak üzere yekûn 37.887 kişi. Doğanlar 359 erkek, 370 kadın ve yekûn 729 kişi. Ölenler 174 erkek, 77 kadın ve yekûn 251 kişi. Evlenenler 218 erkek, 50 kadın ve yekûn 268 kişi. Boşananlar 5 kişi.

Yekûn kayıtlı umumî nüfus 90.821 erkek, 110.478 kadın olmak üzere yekûn 201.302 kişi. Doğanlar 2.501 erkek, 2.620 kadın ve yekûn 5.121 kişi. Ölenler 1.106 erkek, 935 kadın ve yekûn 2.041 kişi. Evlenenler 1.644 erkek, 322 kadın ve yekûn 1.966 kişi. Boşananlar 18 kişi. (sh. 253)

Zeriyat : Ordu Kazası; buğday 8.000 dönüm, arpa 12.000 dö, mısır 972.000 dö, fasulye 18.000 dö, patates 3.400 dö, kenevir 2.500 dö, limon, portakal ve mandalina 250.000 adet, arı kovanı 7.000 adet.

Ünye Kazası; buğday 6.000 dönüm, arpa 4.500 dö, mısır 43.000 dö, fasulye 5.000 dö, patates 675 dö, kenevir 3.000 dö, incir ağacı 1.000 dö, tütün 300 dö, üzüm 1.000 dö, limon, portakal ve mandalina 27.000 adet, arı kovanı 5.000 adet.

Fatsa Kazası; buğday 1.250 dönüm, arpa 1.500 dö, mısır 311.000 dö, fasulye 3.400 dö, kenevir 1.400 dö, tütün 250 dö, limon, portakal ve mandalina 3.550 adet, arı kovanı 3.000 adet.

Yekûn; buğday 15.250 dönüm, arpa 19.000 dö, mısır 1.326.000 dö, fasulye 26.400 dö, patates 4.075 dö, kenevir 6.900 dö, incir ağacı 1.000 dö, tütün 550 dö, üzüm 1.000 dö, limon, portakal ve mandalina 280.550 adet, arı kovanı 15.000 adet. (sh. 254)

İstihsalât : Ordu Kazası; buğday 250.000 kilo, arpa 300.000 kg, mısır 27.360.000 kg, fasulye 3.500.000 kg, patates 520.000 kg, kenevir 170.000 kg, tütün 21.000 kg, limon, portakal ve mandalina 6.000.000 kg.

Ünye Kazası; buğday 500.000 kilo, arpa 450.000 kg, mısır 8.700.000 kg, fasulye 1.200.000 kg, kenevir 150.000 kg, tütün 20.000 kg, limon, portakal ve mandalina 111.000 kg.

Fatsa Kazası; buğday 57.000 kilo, arpa 65.000 kg, mısır 230.000 kg, fasulye 1.220.000 kg, kenevir 100.000 kg, tütün 20.000 kg, limon, portakal ve mandalina 85.000 kg.

Yekûn; buğday 812.000 kilo, arpa 815.000 kg, mısır 35.290.000 kg, fasulye 5.920.000 kg, patates 520.000 kg, kenevir 420.000 kg, tütün 61.000 kg, limon, portakal ve mandalina 6.196.000 kg. (sh. 255)

Ehlî Hayvanlar: Ordu Kazası; at 1.840 baş, kısrak 1.758 b, merkep 701 b, ester 773 b, inek 25.090 b, öküz 16.393 b, manda 4.163 b, koyun 68.415 b ve keçi 10.176 baş.

Ünye Kazası; at 511 baş, kısrak 596 b, merkep 499 b, ester 76 b, inek 8.057 b, öküz 11.214 b, manda 1.677 b, koyun 16.240 b ve keçi 8.203 baş.

Fatsa Kazası; at 525 baş, kısrak 614 b, merkep 207 b, ester 32 b, inek 3.924 b, öküz 7.816 b, manda 1.059 b, koyun 13.673 b ve keçi 2.138 baş.

Yekûn; at 2.876 baş, kısrak 2.968 b, merkep 1.407 b, ester 881 b, inek 37.071 b, öküz 35.426 b, manda 6.899 b, koyun 98.328 b ve keçi 20.517 baş. (sh. 256)

Ormanlar: Ordu Kazası; ormanların mesahai sathiyesi 65.000 hektar, ormanların ecnası eşcar (ağaç cinsleri) üzerine taksimatında karaçam 3.250 hektar, küknar (göknar) ve lâden (lâdin) 9.750 h, meşe nevileri 3.250 h, kestane 6.500 h, kayın ve gürgen 22.750 h, kızılçam 6.500 h, mütenevvi (muhtelif) çalılıklar 13.000 h ve kereste 343.534 metre mikâb.

Ünye Kazası; ormanların mesahai sathiyesi 60.000 hektar, ormanların ecnası eşcar (ağaç cinsleri) üzerine taksimatında karaçam 9.000 hektar, meşe nevileri 9.000 h, kayın ve gürgen 36.000 h, kızılçam 6.000 h, kereste 557.531 metre mikâb.

Fatsa Kazası; ormanların mesahai sathiyesi 39.097 hektar, ormanların ecnası eşcar (ağaç cinsleri) üzerine taksimatında meşe nevileri 3.910 h, kayın ve gürgen 33.232 h, kızılçam 1.955 h, kereste 159 metre mikâb.

Yekûn; ormanların mesahai sathiyesi 164.097 hektar, ormanların ecnası eşcar (ağaç cinsleri) üzerine taksimatında karaçam 12.250 hektar, küknar (göknar) ve lâden (lâdin) 9.750 h, meşe nevileri 16.260 h, kestane 6.500 h, kayın ve gürgen 91.982 h, kızılçam 14.455 h, mütenevvi (muhtelif) çalılıklar 13.000 h ve kereste 901.224 metre mikâb. (sh. 257)

Madenler: Ordu Kazası dahilinde demir, manganez; Ünye Kazası dahilinde simlikurşun, bakır, manganez, demir, kömür, petrol madenleri vardır. Fatsa Kazası dahilinde kükürt, simlikurşun, altın ve gümüş madenleri asarı mevcut ise de imtiyazları verilmemiş ve taharriyat icrası için müracaat vâki olmuştur.

Yolun İptidası – Nihayeti: Ordu – Giresun yolunun tulü 500 + 22 kilometre, şosenin sağlam kısmı 500 + 16 km, tamire başlanmış şose 000 + 6 km; Ordu – Mesudiye yolunun tulü 000 + 79 kilometre, şosenin sağlam kısmı 000 + 11 km, tamir olunmakta olan şose 000 + 68 km; Ordu – Perşembe yolunun tulü 000 + 14 kilometre, şosenin sağlam kısmı 000 + 11 km, tamire başlanmış şose 500 + 3 km; Fatsa – Reşadiye yolunun tulü 000 + 65 kilometre, şosenin sağlam kısmı 000 + 8 km, tamire başlanmış şose 000 + 31 km, yeni inşâ olunmakta olan şose 000 + 26 km; Ünye – Niksar yolunun tulü 000 + 86 kilometre, şosenin sağlam kısmı 000 + 30 km, tamir olunmakta olan şose 000 + 55 km; Ünye – Curi yolunun tulü 000 + 12 kilometre, tamir olunmakta olan şose 000 + 4 km, yeni inşâ olunmakta olan şose 000 + 8 km; Yekûn yol tulü 500 + 278 kilometre, şosenin sağlam kısmı 500 + 76 km, tamir olunmakta olan şose 000 + 127 km, tamire başlanmış şose 500 + 40 km, yeni inşâ olunmakta olan şose 000 + 34 km.

Umumî ve Hususî Varidat ile Belediye Varidatı: Ordu Vilâyeti’nin umumî varidatı (geliri) 544.389 ve hususî varidatı 526.677 liradır. Ordu Kazası belediyesinin varidatı 100.825, Ünye Kazası belediyesinin 25.920, Fatsa Kazası belediyesinin 9.327, vilâyet merkezine merbut (irtibatlı) Aybastı Nahiyesi belediyesinin 1.300, Hapsamana (Gölköy) Nahiyesi belediyesinin 525, Perşembe Nahiyesi belediyesinin varidatı da 2.230 liradır.

Adlî Cürümler: Vilâyet dahilinde bir sene zarfında vukubulan mütenevvi cürümlerin miktarı 562 adettir. (sh. 258)

Gazeteler: Tekâmül Gazetesi – 10 Eylül 925’te intişara başlamıştır. İmtiyaz sahibi Mustafa TALÂT, Başmuharriri Ali Riza, Mes’ul Müdürü İsa Beyler’dir. Türk Ocağı Matbaası’nda tab’olunmaktadır.

Güzel Ordu Gazetesi – 20 Temmuz 927’de intişara başlamıştır. Haftalık olarak neşrolunmaktadır. İmtiyaz sahibi ve Başmuharriri Mehmet Bilâl ve Mes’ul Müdürü Tevfik Beyler’dir. (sh. 259)

Memuriyet Unvanı ve İsimler: Ordu Vilâyeti; Vali – A. Kemal B., Defterdar – M. Emin B., Tahrirat Md. – İ. Fehmi B., Ağır Ceza Reisi – Sadık B., Müddeiumumî Muavin – İ. Hakkı B., Aza – Eşref B., Aza – Bahri B., Aza Mülâzimi – M. Cemal B., Müstentik – Cemal B., İcra Reisi – , Maarif Md. – M. Ali B., Jandarma K. – Rauf B., Polis Serkomiseri – M. Nuri B., Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiye Müdürü – Eyüp Sabri B., Nüfus Müdürü – M. Hilmi B., Tapu Müdürü – Ali Sait B., Baytar Müdürü – Mazlûm B., Posta ve Telgraf Müdürü – A. Şemsi B., Merkez Hükûmet Tabibi – İ. Namık B., Belediye Reisi – A. Rifat B., Liman Reisi H. Şaban Bey.

Ünye Kazası; Kaymakam – Osman B., Malmüdürü – H. Tahsin B., Mahkemei Asliye Reisi – A. Vasıf B., Ceza Reisi – Halit B., Müddeiumumî – Arif B., Müstentik – H. Avni B., Hükûmet Tabibi – Remzi B., Posta ve Telgraf Müdürü – M. Asım Bey.

Fatsa Kazası; Kaymakam – Celâl B., Malmüdürü – Ali Rıza B., Mahkemei Asliye Reisi – O. Bahri B., Ceza Reisi – İ. Hakkı B., Müddeiumumî – İhsan B., Müstentik – Cemal B., Hükûmet Tabibi – Emin B., Posta ve Telgraf Müdürü – İ. Hakkı Bey. (sh. 260)

Tarihî coşku ve perspektiften, Devlet Salnâmeleri külliyatının 72 cildinde yer alan yöremizle ilgili tüm bilgilerin transkribe edilip, bastırılması dilek ve temennisiyle…

24 Mart 2015 / Ankara

KAYNAKÇA:
¹³ Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, 1928 – 1929, Matbuat Umum Müdürlüğü Neşriyatından : 4, 758 sh. İstanbul Devlet Matbaası, 1929, sh. 251 – 260.