ORDULU ŞÂİRE FITNAT HANIM – II

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

“Ordu’lu Şair Fıtnat” broşürü hazırlanırken onun akrabalarile de temasa giriştimse de bildiğimden ileri gidemedim. Yoklukla acız birleşince varlıklar ne kadar sönük kalıyor. Koca Ragıp paşanın söyledikleri gibi: «Eğer maksut eserse mısraı berceste kâfidir.» Bununla teselli buluyor, bununla yok olan bir varlığı unutmıya çalışıyoruz.»¹

Malûmunuz olduğu veçhile Trabzonlu olup divân şiiri geleneği içerisinde şiirler yazan üç hanım şâiremiz var : Fıtnat Hanım (H. 1258 / M. 1842 – H. 1327 / M. 1911), Saniye Hanım (1836 – 1905) ve Mahşah Hanım (1864 – 1933).⁴

Öğretim Üyesi Sayın İSPİRLİ Fıtnat Hanım’ın yaşam öyküsünü verirken şu beyitle başlamış çalışmasına : Eylesün tesir-i derdin cânâ Allah aşkına / Girmesün gamhâneme bigâne Allah aşkına. Burada hemen şunu izaha kavuşturalım: Divan Edebiyatı tarihimizde bir Fıtnat Hanım daha vardır. Koca Ragıp Paşa ve Haşmetle ilgili pek çok vak’anın kahramanı olan, hakkında pek çok rivayet anlatılan bu Fıtnat Hanım (? – 1780) İstanbullu Fıtnat Zübeyde Hanım’dır.

Zaman zaman kaderleri, üslûpları birbirine benzeyen bu iki Fıtnat birbiri ile karıştırılmamalıdır.⁴ Ordulu Fıtnat, babasının mesleği dolayısıyla “Hazinedârzâde” lâkabıyla anılır. XVIII. yy. şâirelerinden Fitnat Hanım ile karıştırılmaması için Fitnat-ı Cedid de denir. Geleneksel çizgide şiirler yazan ve kendisinden yaklaşık bir buçuk asır evvel yaşamış adaşı Zübeyde Fıtnat’la karıştırılmaması için imzasını “Yeni Fıtnat” olarak atar.⁹ Zübeyde Fıtnat Hanım’ın yaşam ve şâirlik öyküsüne ait ciddî bir çalışma okumak isterseniz, Doç. Dr. Filiz KILIÇ’ın VI. Eyüp Sultan Sempozyumu’nda sunduğu “Fıtnat Hanım” adlı tebliğini sizlere önerebilirim.¹¹

Fıtnat Hanım, Ordu’nun Aybastı Kazası’ndan ve Canikli Hazinedârzâde Süleyman Paşa sülâlesindendir. Babası, uzun süre Trabzon valiliği yapan Hazinedârzâde Osman Paşa kethüdası Ahmed Paşa’dır. (Bursalı M. Tahir; Osmanlı Müellifleri, Cilt 2, İstanbul, 1972, sh. 123 – 124) Bazı kaynaklar Fıtnat Hanım’ın babasının ismi hususunda farklı bilgiler içerirler. Fıtnat Hanım’ın babasının ismini Hazinedârzâde Abdullah olarak belirtirler.⁶ H. 1258 Şevvalinin yirmi üçüncü günü (M. 27 Kasım 1842) dünyaya gelen Fıtnat Hanım⁵ beş yaşlarında iken İstanbul’a gelir. Bu yaşlarda iken tahsile başlar. Zamanının çok meşhur hocalarından dersler alır.⁴

Trabzon Liva Kaymakamı Hazinedar Ahmet Paşa’nın kızı olarak dünyaya gelir. Ahmet Paşa Hazinedarzade İbrahim Bey’in oğludur. Ahmet Paşa Kars taraflarında yaptığı bir savaş sırasında ünlü bir Çerkes beyinin kızı olan Sapcan Hanım‘ı görerek onunla evlenir. Sapcan Hanım, Ahmet Paşa’nın ikinci karısı olur. Ahmet Paşa’nın öbür eşinden Mihriban ve Maviş adında iki kızının daha olduğu biliniyor. Sapcan Hanım, Ahmet Paşa ile evlendikten sonra Emine ismiyle anılmaya başlar ve Çerkes bulunmasından dolayı aile içerisinde “Çerkes Hanım” namıyla ünlenir. Fıtnat küçük yaşta iken babası Ahmet Paşa ölür (1838). Çerkes Hanım Paşa’nın kardeşi Hazinedar Osman Bey ile evlenir ve dört çocuğu daha olur. Ancak bilinmeyen bir sebeple daha sonra ayrılırlar. Fıtnat bu esnada Ahmet Paşa’nın amcazadelerinden Trabzon Valisi Abdullah Paşa’nın yanında yetişir.¹³

Fındık Hafız’dan aldığı derslerle Kur’ân-ı Kerîm öğrenir. Hoca Latif Efendi, Fıtnat Hanım’ın Arapça ve Farsça eğitimini tamamlaması için yardımcı olur. Eski Mısır Mollası Şakir Efendi, Fıtnat Hanım’a Divan-ı Hafız okutur. Fıtnat Hanım’ın bir diğer özelliği ise iyi bir hattat olmasıdır. Erzurumlu Hafız Osman ve Ali Şakir Efendi Fıtnat Hanım’ın eğitimini üstlenen diğer hocalardır. Ayrıca Ethem Pertev Paşa’nın da Fıtnat Hanım’a zaman zaman şiir ve inşa okuduğu bilgilerimiz dâhilindedir.⁴

Fıtnat Hanım genç yaşta evlendirilmesine rağmen tahsiline ara vermez. Evlilik hususunda İstanbullu adaşı ile kader ortağı olan (Gibb, E.J.W.; History of Otoman Poetry, Vol. IV, London, 1905, sh. 153) Trabzonlu Fıtnat Hanım’ın, eşi hakkında kaynaklar şunları söylediğini nakl ederler :⁴ “… İlk zevcim beni o kadar kıskanırdı ki güzel giyinmekten, şiir yazmaktan, çok okumaktan bile men ederdi. Hatta kirpiklerimin uzunluğu gözlerime pek letâfet veriyor diye kirpiklerimi kestirdi. …”⁶

Fıtnat Hanım’ın şâirliği hakkında bilgi veren kaynakların çoğu: “… Fıtnat divan tarzında şiir yazan kadın şâirlerin önde bulunanlarındandır. İşlek bir karihanın, ince bir duygunun sahili idi.”⁶ Veya “… kendilerinin manzum ve mensur birçok âsâr-ı edebiyeleri olduğu malum olup fevkalade feraset ve fetanetleri erbâb-ı ukula hayret verecek derecelerdedir. …”⁵ şeklinde benzer kanaatleri paylaşırlar.

Mürettep (derlenmiş) bir divanı olan Fıtnat Hanım’ın bu divanı basılmamıştır. M. 1911 (R. 1327) tarihinde İstanbul’da vefat eden Fıtnat Hanım’ın kabri Edirne Kapısı haricindedir.⁴ [Ölüm tarihi bazı kaynaklarda M. 1909 (R. 1325) olarak verilmiştir.]

Ve Sayın İSPİRLİ, bir Muhammes (Beşleme) ile bitirir yaşam öyküsünü Fıtnat’ın.. “Gamzeler kim tab’-ı meyden gâh hûn-alûd olur / Lâhzada bin âşık-ı âşifte-dil nâbûd olur / Nazra-i çeşmin dahi insandan ma’dûd olur / Her nigâhın âfet-i cân-ı dil yine hoşnûd olur / Ne belâya düşmüş ol âvâre Allah aşkına.”⁴

Aybastılı Kemal DÜZ’ün konu ile alâkalı bir zeylini burada paylaşmak istiyorum. Şâire Fıtnat’ın annesi Emine Hanım (SAPCAN), Ahmet Paşa’nın ölümü sonrası, Paşa’nın kardeşi Osman Bey’le evlenir. Bu evlilikten; İzzet, Haydar, Huriye ve Leyla olmak üzere dört çocuk doğar. Bunlardan İzzet ve Leyla şiire çok yatkındırlar. İzzet hece ve aruz ölçülerinde manzum eserler yazar. Mart 1944’te Ordu Halkevi Dergisi’nin 2. sayısında İzzet’in aruzla yazdığı iki gazeliyle, hece ölçüsüyle kaleme aldığı bir koşması ve Ordulu Tıflî ile beraber bir müşteriki yayımlanır.⁸

İzzet’in birçok yazıları, şiirleri varmış; fakat bunlar derlenemediğinden hepsi kaybolmuş. Aybastı hakkında uzun bir destanı varmış İzzet’in. O da diğer yazıları gibi kaybolmuş. Ortaya çıkarılan dörtlükten anlaşılıyor ki Aybastı Destanı’nın tamamı bulanabilirse, Aybastı’nın kültür tarihine daha bir güzellik katılacağıdır. İşte ‘Aybastı Destanı’ndan bir dörtlük: Zahirin handan, için dolu kan / Yanar dağ gibi çıkmakta duhan / Lâl olmuş bülbülün etmiyor efgan / Hâra düşmüş gülüstanın Aybastı.⁸

Bilen bilir şu cümleler, Osmanlı’nın en uzun ömürlü yayınlarından biri olan Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’ni çıkaran, Türk Edebiyatı’nın ilk popüler yazarı Ahmet Mithat Efendi‘ye ait.”3 saatlik uykuda hep seninle meşgul oldum. Ah bir dakikası bir asırlık mesut hayata bedel olan Fitnat’ım. Sizinle 18 saat geçirdim ki bu bin senelik ömre bedeldir.” “Fitnat’ım” dediği kişi ise annesi Nefise Hanım’ın kardeşinin kızıydı… Aynı zamanda evli olan Fitnat Hanım ile Ahmet Mithat Efendi’nin bu gizli aşkı uzun süre devam etti…¹²

“Fitnat ile Mithat’ın Aşk Mektupları”, edebiyatımızda yankı veren hâtıraları içerir. Sayın Nükhet EREN’in bu konuda 13.07.2014’te ‘BİRGÜN’de yayımladığı makaleden bazı pasajları sizlere aktarmak istiyorum.

Devam edecek                                                       08 Ocak 2016 / Ankara

KAYNAKÇA :

¹ CAN, Sıtkı – Ordu’lu Şair Fıtnat – Hayatı ve Şiirleri, Ordu Halkevi Neşriyatından: 6, Halkevi D. T. Edebiyat Kolu Başkanı Gürses Basımevi, Ordu, 1939, 28 sayfa.

⁴ İSPİRLİ, Yrd. Doç. Dr. Serhan Alkan – Trabzonlu Kadın Divan Şairlerimiz: Fıtnat, Saniye ve Mahşah Hanım, Karadeniz Araştırmaları, Sayı : 16, Kış 2008, s. 113 – 120.

⁵ Mehmed Zihni – Meşahirü’n-Nisa, Cild-i Sani, İstanbul, 1294, sh. 142 – 143.

⁶ URAZ, Murat – Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz, Cilt 1, İstanbul, 1941, sh. 84 – 85.

⁸ DÜZ, Kemal – En Güzel Şair Fıtnat Yazısına Zeyl, 28 Nisan 2009, Ünye Kent Gazetesi (23 Şubat 2009).

⁹ BAL, Mehmet Akif – Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Trabzonlu Simalar ve Trabzon’un Köklü Aileleri, Ocak 2005, sh. 514.

¹⁰ EREN, Nükhet – Fitnat ile Mithat’ın Aşk Mektupları, BİRGÜN, 13.07.2014 http://www.birgun.net/haber-detay/fitnat-ile-mithat-in-ask-mektuplari-65358.html

¹¹ KILIÇ, Doç. Dr. Filiz – Fıtnat Hanım, VI. Eyüp Sultan Sempozyumu, e-kitap, sh. 300 – 305 https://docs.google.com/viewer?embedded=true&url=http://ekitap.eyup.bel.tr:9600/sempozyum/eyup06/39_Filiz_Kilic.pdf

¹² TAPAN, Berivan – Ahmet Mithat Efendi’nin Bilinmeyen Aşkları, http://www.tarihistan.org/haber/yazdir/6626/

¹³ VİKİPEDİ Özgür Ansiklopedi, Fıtnat Hanım https://tr.wikipedia.org/wiki/F%C4%B1tnat_Han%C4%B1m