Ünye Kaymakamları – IV

M. Ufuk MİSTEPE mistepe@gmail.com

08 Temmuz 1887 (16/L/1304 Hicrî) tarihli bir belge “Eşkıya ile işbirliği yaptığı beyan edilen Ünye Kaymakamı Kâmil Efendi’nin azliyle yerine Eşref Efendi’nin tâyini.” hakkındadır. (Dosya No. 1430, Gömlek No. 51, Fon Kodu: DH.MKT.)

25 Temmuz 1887 (04/Za/1304 Hicrî) tarihli bir başka belge de “Trabzon’un Ünye Kaymakamlığına Eşref Efendi’nin tâyini.” ni içerir. (Dosya No. 1044, Gömlek No. 82069, Fon Kodu: İ..DH..)

Aynı mevzuda 11 Ağustos 1887 (21/Za/1304 Hicrî) tarihli bir başka belge “Gürcü eşkıyasının köylere akçe tarh ve tevziinde dahli bulunmasına binaen Ünye Kaymakamı Kâmil Efendi’nin azliyle, yerine Hizan Kaymakam-ı sabıkı Eşref Efendi’nin tâyin olunduğu.”na dairdir. (Dosya No. 1438, Gömlek No. 106, Fon Kodu: DH.MKT.)

ŞÂİR EŞREF (Mehmed Eşref Efendi), Hicrî 1263 (Milâdî 1846/47) yılında Manisa’nın Kırkağaç ilçesine bağlı Gelenbe bucağında doğdu. Duygularını ve düşüncelerini hiciv vâdisinde dile getirmiş, tam bir toplum şâiridir. Hicivleri; kendi şahsî dertlerinden ziyâde, memleketin çeşitli sıkıntıları ile yakından ilgilidir.⁸

1. 1287 (M. 1870) yılında, Manisa Tahrirat Kalemi’nde mülâzım (ücretsiz memur adayı) olarak ilk memurluğuna başladı. H. 1295 (M. Ocak / Şubat 1878) yılının Muharrem ayında İstanbul’a geldi. İmtihana girip, üçüncü sınıf Kaymakamlık Ehliyeti aldı.¹⁰ 19 Ocak 1878’de Alaşehir kazası mal müdürlüğünden istifa eden Eşref, yaklaşık bir buçuk yıl açıkta kaldıktan sonra 06 Haziran 1879’da Fatsa Kaymakamlığı’na atandı. Böylece, H. 15 Cemazeyilahir 1296 (M. 1879) tarihinde 900 kuruş aylık bağlanarak, Fatsa Kaymakamlığı’na tâyini çıkar. Bu arada, yavaş yavaş şâirlik yönü ile de tanınmaya başlar.⁹

Fatsa Kaymakamlığı’nı, daha sonra sırasıyla: 1299 (1881)’de 1.250 kuruş maaşla Çapakur; 1302 (1884)’de 1.215 kuruş maaşla Hizan kaymakamlıkları izledi.

Hicrî 06 Cemazeyilahir 1303 / 12 Mart 1886’da Bitlis vilâyetine bağlı Hizan Kaymakamlığından istifasının ardından kamu mallarını kullanma ve şahsî haklara tecavüz gibi konularda suçsuz olduğuna dair Bitlis Vilâyeti İdare Meclisi’nden H. 30 Aralık 1300 / 11 Ocak 1885 ve H. 17 Mart 1302 / 29 Mart 1886 tarihli iki mazbata alarak başka bir yere tâyini için İntihâb-ı Memurîn Komisyonu’na başvurmuştur.¹⁰

On altı ay kadar açıkta kaldıktan sonra bu başvurusu neticesinde H. 13 Temmuz 1303 / M. 25 Temmuz 1887’de bin iki yüz elli kuruş maaşla şark vilâyetlerine nazaran memleketine daha yakın olan Trabzon vilâyeti Canik Sancağı’na bağlı Ünye Kaymakamlığı’na tâyin edilir.¹⁰

Ünye’de altı ay çalıştıktan sonra H. 27 Aralık 1303 / M. 08 Ocak 1888’de maaşıyla ve becayiş suretiyle yine Trabzon vilâyetine bağlı Tirebolu Kaymakamlığı’na nakledilir. H. 27 Safer 1306 / M. 02 Kasım 1888’de Tirebolu Kaymakamlığı’ndan azledilip bir buçuk yıl kadar açıkta kaldıktan sonra H. 29 Şaban 1307 / M. 20 Nisan 1890’da Akçadağ kazası kaymakamlığına memur olur.¹⁰ Şâir Eşref, son olarak Meşrutiyet’in ilânından önce H. 28 Safer 1318 / M. 27 Haziran 1900 tarihinde Gördes Kaymakamı bulunuyordu.

Zamanında Şâir Eşref’in; “Bir soğan soyuluyor da yaşarıyor gözler, / memleket soyuluyor da aldırmıyor öküzler” beytini hükümsüz kılacak olaylar yaşanmadığından her devirde dikkatleri çekmeyi başaracak denli edebiyat tarihine bir heccav olarak hicviyesiyle damgasını vuruyor.⁸

Ünyeli Araştırmacı, Şâir ve Yazar Merhum Yüksel ŞEN, Ünye Kaymakamı hakkında şunları yazmıştır:⁴⁶ Şark vilâyetlerinde bulunduğu sırada Ermenice konuşmayı ve Fransızca okumayı öğrenmiştir. İdaresi döneminde Ünye’ye büyük ilgi gösteren Şâir EŞREF, halkımız tarafından çok sevilip sayılmış, örnek hizmetleri takdirle karşılanmıştır.

Zulme, istibdada, ahlâksızlığa, gericiliğe hücum eden EŞREF, zaman zaman şahısları ve zihniyetleri de hicvetmekten çekinmeyen, tok sözlü, dürüst ve sert bir şâir olarak edebiyatımızda mümtaz mevki işgal eder. Buraya O’nun ünlü dörtlüklerinden bir örnek alıyorum. “Eylemem ölsem de kizbi ihtiyâr, / Doğruyu söyler, gezer bir şâirim; / Bir güzel mazmun bulunca, Eşrefâ! / Kendimi hicv eylemezsem kâfirim…“⁴⁶

16 Ağustos 1887 (26/Za/1304 Hicrî) tarihli bir belge “Ünye ve Torul Kaymakamlıklarında bulunmuş olan müteveffa (vefat etmiş) Hâfız Ali Efendi’nin, Ünye Kaymakamlığından alacağı olan meblâğın vekili olan Bâbıâli kavaslarından (koruma görevlisi) Kemahlı İsmail Ağa’ya teslimi.”ne dairdir. (Dosya No. 1439, Gömlek No. 106, Fon Kodu: DH.MKT.)

30 Ekim 1887 (12/S/1305 Hicrî) tarihli diğer bir belge “Gürcü eşkıyasının karaya akçe çıkarmasına göz yumduğu gerekçesiyle görevinden azledilip, bu suçtan dolayı beratının sabit olup olmadığına dair bilgisi olmayan ve bir kaymakamlığa tâyini talebinde bulunan Ünye Kazası Kaymakamı Mahmud Kâmil Efendi’nin durumunun Trabzon vilâyetine bildirilmesi.” hakkındadır. (Dosya No. 1458, Gömlek No. 113, Fon Kodu: DH.MKT.)

29 Aralık 1887 (13/R/1305 Hicrî) tarihli başka bir belge “Ünye Kaymakamı Eşref Efendi ile Tirebolu Kaymakamı Osman Nafiz Efendi’nin becayiş ettikleri, ayrıca Fatsa Kaymakamı Mustafa Efendi azlolunup yerine Karcıyan sabık Kaymakamı Mehmed Efendi’nin, Terme Kaymakamı Hüseyin Vakfi Efendi de azledilip yerine Günyüzü nahiyesi sabık Müdürü Mehmed Rüşdü Efendi’nin tâyin edildiği.”ne dairdir. (Dosya No. 1473, Gömlek No. 15, Fon Kodu: DH.MKT.)

OSMAN NAFİZ; Me’zuniyet Sırası A/147:¹¹ İbradılı Nâib (Kadı) Halil Sami Efendi’nin oğludur. 1835 (1251 H.)’de İçel’de doğdu. 1860’da Mülkiye’ye girerek 1863’de birincilik’le me’zun oldu. 1863’de Çarşamba Kazası Müdîrliğine; 1868’de Boyâbâd, 1869’da Tosya, 1874’de İnebolu, aynı yıl Taşköprü, 1876’da Torul, 1880’de Tirebolu, Aralık 1887’de Ünye, 1889’da Çarşamba, 1891’de Mutki, 1894’de Karcekân, 1895’de Ahlat Kazaları Kaymakamlıklarına getirildi. Bundan sonraki durumuna âid bilgi bulunamadı. [sh. 1488 (66)]¹

Osman Nafiz Efendi’den sonra Ünye kaymakamlıklarına sırasıyla Musa Kâzım Efendi (Atandı ama gitmedi – 1887. Eski Ünye Kaymakam Vekili), Mehmed Reşad Efendi (1888 – ?), Mehmed Ali Efendi (1889), İbrahim Niyazi Efendi (1889 – ?), Reşid Paşa (1889 – ?), Hilmi Efendi (? – 1891), Ata Efendi (1891 – ?) ve Miralay Reşit Paşa (1892) atandılar.

01 Şubat 1888 (18/Ca/1305 Hicrî) tarihli bir belge “Ünye Kaymakamı Eşref Efendi’nin Tirebolu Kaymakamı Osman Nafiz ile becayişleri ve Terme Kaymakamlığına sabık Karçıkan Kaymakamı Mehmed Emin Efendi’nin ve Fatsa Kaymakamlığına da Mehmed Rüşdü Bey’in tâyini.”ne dairdir. (Dosya No. 1481, Gömlek No. 115, Fon Kodu: DH.MKT.)

21 Mart 1888 (08/B/1305 Hicrî) tarihli bir belge “Ünye Kaymakamlığında bulunan merhum Hâfız Ali Paşa’nın maaşından kalan alacağının, veresesinin vekili Bâbıâli Kavaslarından Kemahlı İsmail Ağa’ya Tasfiye-i Düyun Tahvilâtı olarak ödenecek senedi iade edildiğinden gerekenin icrası.”na dairdir. (Dosya No. 1496, Gömlek No. 5, Fon Kodu: DH.MKT.)

19 Nisan 1888 (07/Ş/1305 Hicrî) tarihli diğer bir belge “Ünye Kazası Kaymakamlığına tâyin olunan Kevah nahiyesi sabık Müdürü Musa Bey’in cinayetle yargılanmasından dolayı durdurulan muamelelerine, berat etmesi sebebiyle devam edilmesi.”ne dairdir. (Dosya No. 1501, Gömlek No. 113, Fon Kodu: DH.MKT.)

26 Haziran 1888 (16/L/1305 Hicrî) tarihli başka bir belge “Ünye eski kaymakam vekillerinden Musa Kâzım Efendi’nin, Trabzon’da açılacak bir kaymakamlığa tâyini taleb ettiği.” hakkındadır. (Dosya No. 1516, Gömlek No. 4, Fon Kodu: DH.MKT.)

26 Ağustos 1888 (18/Z/1305 Hicrî) tarihli başka bir belge “Biga Kaymakamlığına atanarak kendisine Mecidi Nişan verilen sabık Ünye kaymakamı Mahmud Kâmil Bey’in işe başlama tarihinin bildirilmesi, maaşı ve sair hususlarda lâzım gelen muamelâtın icrası.”na dairdir. (Dosya No. 1536, Gömlek No. 7, Fon Kodu: DH.MKT.)

17 Eylül 1888 (11/M/1306 Hicrî) tarihli bir belge “Ünye Kazası Kaymakamı Osman Nafiz Efendi’nin Atina Kazası Kaymakamı Mehmed Reşad Efendi ile becayiş talebinin oradaki hüsn-i hizmetinden dolayı uygun görülmediği.”ne dairdir. (Dosya No. 1543, Gömlek No. 92, Fon Kodu: DH.MKT.)

26 Eylül 1888 (20/M/1306 Hicrî) tarihli diğer bir belge “Ünye ve Atina Kaymakamları Osman Nafiz ve Mehmed Reşad Efendilerle Terme ve Hopa Kaymakamları Mehmed Emin ve Ali Rıza Efendilerin becayişlerine ilişkin Trabzon vilâyetinden alınan tahrirata verilen cevabda bunlardan Ali Rıza Efendi’nin durumunun sorulduğu.”na dairdir. (Dosya No. 1547, Gömlek No. 70, Fon Kodu: DH.MKT.)

 KAYNAKÇA :

  ¹ MÜCELLİDOĞLU, Ali Çankaya (Müellif) – “Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikde” Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), VIII Cilt, Mars Matbaası – 1969, Ankara, 6511 sayfa.

  ⁸ MİSTEPE, M. Ufuk – Ünye Kaymakamı Şâir Mehmed Eşref, Ünye Haber Gazetesi, 15.07.2016, Sayı: 2324, Yıl: 13.

  ⁹ GÖÇGÜN, Prof. Dr. Önder – Şâir Eşref, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 1007, Türk Büyükleri Dizisi: 107, I. Baskı, 1988, Bşb. Basımevi, Ankara, 146 sayfa.

¹⁰ ÇAĞIN, Şerife – Bir Hiciv Ustası : Şâir Eşref, Dergâh Yayınları, 2007, 455 sayfa.

¹¹ Bak. Sicill-i Ahvâl Defteri; Nu. 3, 38. sf. (‘den Sayın Seyfi Özeğe tarafından kopya edildi.)

⁴⁶ ŞEN, Yüksel – Ünye’nin Şâir Kaymakamları, Aylık Ünye Ticaret ve Sanayi Gazetesi, Yıl: 3, Sayı: 26, Nisan/1997; Haftalık ÇAĞRI Gazetesi, Yıl: 18, Sayı: 780 – 782, 09.01 / 06.02.1995, Ünye.